managing21.be

Net zoals bij vele andere waterwegen dreigt ook in de Donau de temperatuurverhoging aanzienlijke gevolgen te zullen hebben. Dat blijkt uit een onderzoek van de Hongaarse onderzoeksinstelling Átlátszó en de Oostenrijkse krant Der Standard. Amper enkele jaren geleden geleden bereikte de Donau in de Oostenrijkse stad Linz tijdens de zomermaanden maximumtemperaturen tussen 19 en 20 graden. De voorbije vier jaar werden echter al niveaus tussen 22 graden en 23 graden geregistreerd.

Met 2.857 kilometer is de Donau na de Wolga de langste rivier van Europa. Pas door de industrialisatie, die zich na de tweede wereldoorlog exponentieel versnelde, begon de rivier haar natuurlijke karakter te verliezen. Momenteel is al meer dan de helft van de totale lengte van de rivier door allerlei ingrepen sterk veranderd, maar de Donau is nog steeds het riviersysteem met de meeste vis in Europa. In totaal werden er 102 inheemse soorten geteld. Ongeveer 25 vissoorten in de Donau staan echter ook op de internationale Red List of Threatened Species.

Algemene opwarming

Een analyse van de cijfers van meetstations sinds het begin van het voorbije decennium, toont aan dat in Hongarije tussen 2010 en 2020 een jaarljkse stijging van 0,7 graden Celsius tot 2,2 graden Celsius werd opgetekend, terwijl er in Oostenrijk gewag werd gemaakt van een jaarlijkse toename met 1,7 graden Celsius tot 1,8 graden Celsius. 

De Donau in de Oostenrijkse hoofdstad Wenen. – Pixabay/S?n Nguy?n ?ình

Studies wijzen uit dat 44 procent van het rivierwater in de Donauregio door de energiesector wordt gebruikt, gevolgd door de landbouw (26 procent), de industrie (17 procent) en de bevolking (13 procent). Volgens het Österreichischen Umweltbundesamts bedraagt de jaarlijkse vraag naar water van de industrie in heel Oostenrijk 2,2 miljard kubieke meter. Dat vertegenwoordigt 70 procent van de totale vraag van het land. Van dat volume wordt 89 procent voor koeling aangewend.

De provincie ??Oberösterreich heeft de meeste industriële bedrijven per deelstaat met vestigingen aan de Donau. Een van de oudste en bekendste is Voestalpine. Gemiddeld stroomt er bij het bedrijf 60.000 kubieke meter koelwater per uur door de pijpen om de staalproductie te koelen. Dat vertegenwoordigt een jaarlijks volume tussen 507 miljoen kubieke meter en 525 miljoen kubieke meter.

Er zijn strenge regels om het water te mogen gebruiken: Om de paar jaar moet de groep opnieuw waterrechten aanvragen bij de staat om Donauwater te mogen gebruiken en retourneren. Het rivierwater dat wordt gebruikt om te koelen mag niet warmer zijn dan 30 graden Celsius wanneer het opnieuw naar de Donau wordt teruggevoerd. Dit kan het bedrijf in de toekomst fataal worden. Als de Donau al bijna 23 graden is en niet meer rond de 20 graden, is er minder speelruimte om het koelwater op te warmen tot de toegestane 30 graden. Het resultaat is een lagere productiecapaciteit op warme zomerdagen.

Aangevraagde uitzondering

Er is echter één instrument dat het kan helpen om de productie volledig in stand te houden. Voestalpine heeft de deelstaat Oberösterreich de afgelopen jaren al verschillende keren om een uitzondering gevraagd op de maximumtemperaturen van het afgevoerde koelwater. Door die uitzondering mogen ondernemingen onder bepaalde voorwaarden hierdoor koelwater met een temperatuur tot 35 graden in de rivier lozen. Voestalpine heeft de voorbije drie jaar telkens toestemming gekregen voor afzonderlijke zomerdagen en zal naar verwachting dit jaar opnieuw een aanvraag indienen.

Voestalpine is een testbedrijf voor de warmere koelwaterlozing. Deskundigen onderzoeken nu de effecten van het warmere koelwater op de ecologie van de Donau. -Voorlopig zijn er altijd tijdelijke vergunningen verleend omdat Voestalpine aan de eisen zou hebben voldaan. “Er is een tijdelijk besluit en we kijken hoe de tijdelijk verhoogde temperatuur de Donau beïnvloedt”, merkt waterecologe Ulrike Grasser op. “We kijken hoe snel het water zich mengt, hoe ver stroomafwaarts het fenomeen nog merkbaar is en hoe het de biocoenose – de vissen en de ongewervelde waterdieren – beïnvloedt. Maar er is een duidelijk besef dat de gevolgen van de temperatuurstijging op de biologie nog niet te overzien zijn. Er zouden bijvoorbeeld veel grotere effecten zijn van het achterwater van de energiecentrale van Abwinden-Asten.”

Op de langere termijn zal het echter voor de Donau in de zomer niet bij een paar warme dagen blijven. Volgens gegevens van de waterwegbeheerder Viadonau is het water op een meetpunt rond Linz de voorbije zeven decennia met 1,5 graden Celsius opgewarmd. Maar er is volgens Viadonau nog steeds geen reden tot zorg. De Donau kan opwarmen tot maximaal 26 graden door het koelwater in het gebied van het lozingspunt. Dit is nog een paar graden van de maximumgrens verwijderd. “De huidige vrijstellingen kunnen echter alleen een aanpak voor de korte tot middellange termijn zijn, aangezien de Donau duidelijk blijft opwarmen,” zegt Kurt Eberhardsteiner, hoofd van de Abteilung Wasserwirtschaft van de stad Linz. 

In de regel zullen industrieën echter altijd proberen om hun installaties te moderniseren. “Dit is echter afhankelijk van verschillende factoren”, stelt het rapport. “Ten eerste valt er in de zomer minder neerslag en is de aanvoer van water wordt beduidend kleiner. Ten tweede ontvangt de zijrivier van de Traun steeds minder koud water van de Alpengletsjers. Deze ijsgebieden zijn al veel kleiner dan tientallen jaren geleden en kunnen daarom niet meer zoveel koel water leveren.”

“Hitteperiodes zouden nu al in mei en juni beginnen, de sneeuwgrens zou stijgen en het instromende gletsjerwater zou zo goed als opgebruikt zijn vóór de hete maanden juli en augustus.” Dit leidt volgens Eberhardsteiner uiteindelijk tot productieverlies voor industrieën. “Dit komt deels omdat er niet genoeg koelwater beschikbaar is en deels omdat er een bovengrens is voor de maximale temperatuur van het gerecirculeerde koelwater”, merkt hij op.

Afgezien van de uitzondering van 35 graden, zouden zogenaamde koeltorens een oplossing kunnen vormen. Het verwarmde koelwater wordt van bovenaf gedruppeld, wisselt uit met de omgevingslucht en wordt zo afgekoeld. Voestalpine heeft ook enkele koeltorens in dienst. Het probleem is volgens Eberhardsteiner echter dat deze infrastructuur enkele miljoenen euro meer uitgaven zou vergen dan een normale koelwaterstroom. Tot nu toe bieden de bestaande torens echter geen afdoende alternatief. Het water van de Donau blijft cruciaal.

Kerncentrales

In Hongarije gebruiken de kerncentrales van Paks, Göny?i, Kelenföld, Csepel II en de Dunament-centrale in Hunderthalombatta de Donau voor koeling. Paks haalt 100 kubieke meter water per seconde uit de Donau. Dat is zes keer meer dan Voestalpine. Ook hier daalt de efficiëntie van de koeling, waardoor de output van de centrale daalt en de rivier en haar fauna oververhit raken.

“Volgens de kerncentrale van Paks is de wettelijk voorgeschreven grens van 30 graden Celsius nog nooit overschreden”, zeggen Átlátszó en Der Standard. “De metingen worden echter meestal tijdens de ochtend gedaan en soms zelfs om zeven uur, dus niet wanneer de rivier op zijn warmst is. De voorbije jaren werden echter op het meetpunt onder de centrale al herhaaldelijk watertemperaturen van meer dan 30 graden Celsius, ook al draaide de turbines van Paks op verminderde capaciteit.”

“Een laag waterpeil kan de toevoer van koelwater zelfs volledig uitschakelen”, waarschuwen de onderzoekers. “In de zomer van 2018 was er niet veel voor nodig geweest om het water niet meer in de leidingen van Paks te laten stromen. Het niveau van de Donau was bijna te laag. In dat geval zou de centrale moeten worden stilgelegd en zou er geen elektriciteit kunnen worden geproduceerd.” Volgens een artikel van de G7 zouden in een dergelijke situatie drijvende reservepompen kunnen helpen. Op dat moment hoefde Paks niet te worden stilgelegd, maar moest de productie wel worden verminderd. Door het lage waterpeil werden de filters in de pompen van het koelwatersysteem bovendien blootgesteld aan hogere niveaus van verontreinigende stoffen.”

András Abonyi, onderzoeker aan het Hongaarse Instituut voor Aquatische Ecologie, wijst erop dat de opwarming van de temperatuur van het Donauwater over het algemeen op de hoeveelheid en samenstelling van kleine organismen, zoals algen, een invloed heeft. “Dit heeft op zijn beurt weer invloed op het functioneren van het hele voedselweb van de Donau”, verduidelijkt Abonyi. “Directe koelwaterlozingen zouden echter vooral lokale negatieve effecten hebben, want de luchttemperatuur en de waterstroming zouden in het algemeen doorslaggevender zijn.”

Meer over dit onderwerp:

• Trafieken op Donau tekenen laagterecord op
• Donau moet grootste meer van Oostenrijk redden
• Donau moet evenwicht zoeken tussen economie en ecologie
• Nieuwe natuurgebieden op oevers Donau
• Wenen beschikt over uniek waterlaboratorium