De wereldwijde windparken en zonnecentrales hebben dit jaar voor de eerste keer in de geschiedenis meer elektriciteit opgewekt dan steenkoolcentrales. Dit gegeven markeert een keerpunt voor het mondiale energiesysteem. Dat blijkt uit een rapport van de klimaatorganisatie Ember.

Een recordgroei van zonnekracht en de gestage toename van windkracht stimuleren de wereldwijde verschuiving op de elektriciteitsmarkt, waarbij het aandeel van fossiele brandstof steeds verder afneemt. Volgens het rapport van Ember groeide de productie van hernieuwbare energie tijdens de eerste zes maanden van dit jaar sneller dan de wereldwijde vraag naar elektriciteit. Hierdoor liet het gebruik van steenkool en gas een lichte daling optekenen.

De wereld produceerde tijdens de eerste helft van dit jaar bijna een derde meer zonnekracht dan tijdens dezelfde periode vorig jaar. De sector vertegenwoordigde daarmee 83 procent van de toename in de mondiale elektriciteitsvraag. De windenergieproductie groeide met iets meer dan 7 procent, waardoor hernieuwbare bronnen voor de eerste keer wereldwijd meer elektriciteit produceerden dan fossiele brandstoffen.

“Deze mijlpaal vertegenwoordigt een cruciaal keerpunt op de wereldwijde elektriciteitsmarkt”, benadrukte onderzoeksleider Ma?gorzata Wiatros-Motyka, analist elektriciteit bij Ember. “Zonnekracht en windenergie groeien nu snel genoeg om te voldoen aan de toenemende wereldwijde elektriciteitsvraag. Dit markeert het begin van een fase waarin duurzame energie gelijke tred houdt met de groei van de vraag.”

Volgens Ember waren vooral China en India verantwoordelijk voor de sterke toename van hernieuwbare energie, in tegenstelling tot de Verenigde Staten en Europa, die onder de invloed van een zwakkere productie van windenergie en waterkracht en de grotere vraag naar elektriciteit in meerdere mate afhankelijk bleven van fossiele brandstoffen.

China heeft in de eerste helft van dit jaar volgens Ember meer hernieuwbare energiecapaciteit aan het elektriciteitsnet toegevoegd dan de rest van de wereld samen. Daardoor daalde het gebruik van fossiele brandstoffen in China met 2 procent in vergelijking met dezelfde periode. In India groeide de productie van hernieuwbare energie meer dan drie keer sneller dan de energievraag, wat leidde tot een daling van het verbruik van steenkool en aardgas met respectievelijk 3,1 procent en 3,4 procent.

In de Verenigde Staten steeg de vraag naar elektriciteit sneller dan de groei van de sector voor hernieuwbare energie. Daardoor nam de elektriciteitsproductie uit steenkool er tijdens de eerste helft van het jaar met 17 procent toe. In de Europese Unie groeide de vraag slechts beperkt in vergelijking met de eerste helft van vorig jaar, maar ongunstige weersomstandigheden zorgden voor een terugval in windenergie en waterkracht. Hierdoor kon zelfs de snelle groei van zonnekracht niet voorkomen dat de productie uit gas en steenkool respectievelijk met 14 procent en 1,1 procent toenam.

Miljarden dollars stromen naar baanbrekende nucleaire technologieën – van kernfusie-experimenten tot kleine modulaire reactoren (SMR’s) en microreactoren – waarvan voorstanders zeggen dat ze een wereldwijde renaissance van kernenergie zullen inluiden. Maar ondanks jarenlange hypes en succesvolle financieringsrondes hebben deze favorieten van Wall Street nog geen enkele kilowatt aan beloofde uitstootvrije energie aan het elektriciteitsnet geleverd.

In 2024 bereikten de investeringen in geavanceerde nucleaire bedrijven vanuit zowel private equity als durfkapitaal een recordhoogte. Volgens analist S&P Global overtroffen de investeringen van vorig jaar de totale gezamenlijke dealwaarde van de voorbije vijftien jaar. De drang naar kernenergie van de volgende generatie wordt versterkt door de toenemende energievraag, die op haar beurt wordt aangejaagd door de snelle uitbreiding van kunstmatige intelligentie.

“De belangrijkste drijvende kracht achter de paradigmaverschuiving die we momenteel in de energiesector zien, komt neer op datacenters”, betoogde Jackson Morris, directeur elektriciteit bij de Amerikaanse Natural Resources Defense Council. “De groei van de elektriciteitsvraag die we al hadden voorzien, komt nu tien jaar eerder en vijf keer zo snel, doordat datacenters en andere faciliteiten grotendeels worden gebouwd door grote hyperscalers zoals Amazon, Google en Microsoft.”

Naast de impuls van artificiële intelligentie hebben nucleaire startups aanzienlijk geprofiteerd van de politieke onrust waarmee hernieuwbare energieprojecten momenteel worden geconfronteerd. Voorlopig blijft kernenergie een van de weinige uitstootvrije energiebronnen die op een brede politieke steun – zowel in de Verenigde Staten als daarbuiten – kunnen rekenen. 

De voorbije maanden hebben enkele Europese landen hun beperkingen op het gebied van kernenergie versoepeld en een meer positieve houding tegenover de sector aangenomen, terwijl de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk een nieuw nucleair partnerschap aankondigden. Recent sprak ook Chris Wright, de Amerikaanse minister van energie zijn hernieuwde vertrouwen in geavanceerde nucleaire technologieën uit.

Verwachtingen

Toch wordt dat vertrouwen door enkele analisten op Wall Street ondermijnd. Volgens hen dreigt de sector met een zeepbel te worden geconfronteerd. Daarbij wordt gesproken over een hysterie rond de energievraag die de waarderingen van veel pas genoteerde energie-startups verder drijft dan het punt dat ze realistisch kunnen waarmaken. “De kloof tussen de fundamenten en de waardering van deze bedrijven is te groot om te negeren”, benadrukte Dimple Gosai, hoofd onderzoek naar Amerikaanse cleantech-aandelen bij Bank of America.

Een voorbeeld van die problemen is volgens de analisten Oklo, een startup voor kleine modulaire reactoren die wordt gesteund door Sam Altman, een pionier in artificiële intelligentie. Hoewel het aandeel sinds de beursgang vorig jaar goed presteerde, raadt Bank of America investeerders niet langer aan om het aandeel te kopen, maar wordt een neutraal standpunt ingenomen. Ook bij NuScale, een andere startup met kleine modulaire reactoren, worden de verwachtingen getemperd.

Deze berichten betekenen volgens waarnemers echter niet dat kernenergie van de nieuwe generatie een verloren zaak is. “De technologie heeft nog steeds enorm potentieel en zal waarschijnlijk in de energietransitie van de volgende decennia een belangrijke rol spelen”, merken ze op. “Maar die verwachtingen zullen niet dit jaar worden ingelost. De sector moet eerst aanzienlijke knelpunten overwinnen.” Daarbij wordt onder meer gewezen naar de beperkte toeleveringsketens voor splijtstof en reactorgebouwen en de bekende bureaucratische obstakels rond bouwvergunningen en netaansluitingen.

“Hoewel investeerders mogelijk te optimistisch zijn geweest op de korte termijn, blijft het beleidsklimaat gunstig voor partijen die een strategie op langere termijn hanteren”, merken de analisten op. “Tientallen landen hebben beloofd om hun nucleaire capaciteit tegen het midden van deze eeuw te verdrievoudigen. Kleine modulaire reactoren zullen naar verwachting van die wereldwijde inspanning een belangrijk onderdeel vormen.”

De vraag naar stookolie, gebruikt in schepen en energiecentrales, blijft onverwacht hoog. Pogingen om het verbruik terug te dringen worden ruimschoots gecompenseerd door de consumptie van een groeiende schaduwvloot van olietankers die Rusland en andere landen bedienen en door de langere routes die schepen volgen om een transit door de Rode Zee te kunnen vermijden. Dat blijkt rapporten van analisten.

In plaats van over te stappen op duurzamere alternatieven zoals stookolie met een lagere uitstoot van zwavel, hebben veel rederijen gekozen voor de installatie van systemen voor de reiniging van uitlaatgassen, bekend als scrubbers, om stookolie met hoge zwavel-niveaus te kunnen blijven gebruiken. Westerse sancties en aanvallen van piraten op de scheepvaart in de Rode Zee hebben deze onverwachte vraag nog verder aangewakkerd

“De stookoliemarkten hebben een opmerkelijke veerkracht getoond, waarbij de vraag hoger uitvalt dan verwacht”, verduidelijkte Royston Huan, analist bij het bureau Energy Aspects. “Dit heeft met verschillende factoren te maken, zoals de aanhoudend grote vraag naar elektriciteitsproductie in het Midden-Oosten en de verstoringen in de Rode Zee door aanvallen van de Houthi’s.

De wereldwijde vraag naar diesel en kerosine is sinds de niveaus van zes jaar geleden, voor de uitbraak van de covid-pandemie, gedaald en het benzineverbruik is slechts met 1,9 procent gestegen. Daarentegen zou de vraag naar stookolie met 4,8 procent zijn opgelopen tot gemiddeld 6,5 miljoen vaten per dag.

Bij het begin van dit decennium had het International Energy Agency (IEA) nog voorspeld dat de wereldwijde vraag naar stookolie tussen 2019 en 2025 met slechts 1,6 procent zou groeien. Dat zou de langzaamste stijging tussen de belangrijkste geraffineerde brandstoffen hebben betekend.

Ciaran Healy, analist bij het internationaal energiebureau, vertelde dat het gebruik van stookolie voor elektriciteitsproductie de voorbije jaren iets hoger is uitgekomen dan verwacht, vooral door warmere zomers in het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Opgemerkt wordt dat de invoer van stookolie door Saoedi-Arabië en Egypte vorig jaar 33 procent hoger lag ten opzichte van het jaar voordien.

Ook dit jaar werd tot nu toe een surplus van 31 procent tegenover dezelfde periode in 2023 genoteerd. “Westerse sancties tegen Rusland hebben aan deze trend bijgedragen”, werpen de analisten op. “Saoedi-Arabië importeert daarbij Russische stookolie tegen een korting om meer eigen voorraden ruwe olie voor export vrij te kunnen maken.”

Door het aanhoudende conflict in de Rode Zee beslissen steeds meer schepen om niet langer door het Suezkanaal te varen, maar de langere route rond de Kaap de Goede Hoop verkiezen. Schepen vermijden immers de regio sinds 2023 vanwege aanvallen door de Houthi’s in Jemen, die gelieerd zijn aan Iran en de mondiale scheepvaart willen verstoren uit protest tegen de oorlog in Gaza. Maar voor deze langere route hebben de schepen ook meer brandstof nodig.

“Deze omleidingen hebben de vraag naar stookolie met ongeveer 100.000 vaten per dag verhoogd”, werpt Eugene Lindell, analist bij consulent FGE Nextant op. “Dat vertegenwoordigt ongeveer 2 procent van het wereldwijde volume dat door de scheepvaart wordt verbruikt.” Volgens het International Energy Agency hebben de verstoringen in de Rode Zee echter een kleiner dan verwachte stimulans voor de bunkervolumes betekend.

Verouderde schepen

Westerse sancties tegen Iran en Rusland hebben verder bijgedragen aan de groei van een schaduwvloot van oudere schepen. “Deze schepen maken waarschijnlijk gebruik van stookolie met een groot zwavelgehalte”, betoogt Valerie Panopio, analist bij Rystad Energy. “Deze schepen hebben vaak ondoorzichtige eigendomsstructuren en varen zonder een sterke westerse verzekering of veiligheidskeurmerk.”

De schaduwvloot bestaat volgens ramingen van onder meer Lloyd’s List Intelligence en scheepsmakelaar Gibson uit twaalfhonderd tot zestienhonderd tankers. Dat komt overeen met ongeveer een vijfde van de wereldwijde tankervloot. De schaduwvloot zou dan ook meer dan 106.000 vaten per dag consumeren. Dat komt overeen met ongeveer 2 procent van de wereldwijde vraag.

“Een groot deel van deze schaduwvloot bestaat uit verouderde schepen die meer dan vijftien jaar en soms zelfs ouder dan twintig jaar zijn”, stipt Eugene Lindell aan. “Deze schepen zijn minder brandstofefficiënt en leggen grote afstanden af, waardoor het stookolieverbruik verder wordt verhoogd.”

De Internationale Maritieme Organisatie (IMO) verlaagde in 2020 het zwavelgehalte in scheepsbrandstoffen van 3,5 procent naar 0,5 procent, wat aanvankelijk de vraag naar brandstoffen met hogere zwavelgehaltes deed afnemen. De brede toepassing van scrubbers – systemen die schepen in staat stellen om brandstoffen met hoge zwavelgehaltes te verbranden terwijl de milieu-impact wordt verminderd – heeft echter geleid tot een herstel van het verbruik. Eind vorig jaar bleken meer dan 6.000 schepen scrubbers te hebben geïnstalleerd. Verwacht wordt dat de wereld tegen eind dit jaar 6.523 schepen met scrubbers zal tellen. In 2020 waren 4.348 schepen met de technologie uitgerust.

Het International Energy Agency voorspelt dat de vraag naar stookolie na volgend jaar zal afnemen en in 2030 gemiddeld 6,1 miljoen vaten per dag zal bedrag. Er wordt echter aangevoerd dat de tegenstand tegen de regelgeving van de International Maritime Organisation de vraag op peil zou kunnen houden. 

Energy Aspects merkt daarbij op dat de regering van de Amerikaanse president Donald Trump zich verzette tegen strengere emissieregels van de internationale scheepvaartorganisatie en voorstellen voor uitstootvergoedingen, waardoor de invoering mogelijk wordt vertraagd. “De vraag naar stookolie zal op zijn minst tot het einde van dit decennium op een hoog niveau blijven,” beklemtoond Kenneth Tveter, analist bij scheepsmakelaar Clarksons.

Meer over dit onderwerp:

• Kapitein van schip uit schaduwvloot voor Franse rechter
• Rusland start nieuwe gasterminal in Noordpoolgebied op
• Scheepvaart toont toenemende interesse in vloeibaar gas
• British Petroleum en Total drijven activiteit in Verenigde Staten op

In de Verenigde Staten zal de regering van president Donald Trump de leasing van steenkoolmijnen op federaal land uitbreiden en honderden miljoenen dollars uittrekken om de opwekking van elektriciteit uit steenkool te ondersteunen. Dat hebben een aantal woordvoerders van de Amerikaanse regering bekend gemaakt. Het plan maakt deel uit van een bredere strategie om het gebruik van steenkool in de Verenigde Staten nieuw leven in te blazen. Deze fossiele brandstof heeft de voorbije jaren terrein verloren door strengere milieuregels en de opkomst van goedkoop aardgas.

Doug Burgum, Amerikaans minister van binnenlandse zaken, kondigde aan dat 5,3 miljoen hectare federaal terrein in North Dakota, Montana en Wyoming voor de winning van steenkool zullen worden opengesteld. Dat gebied is ruim drie keer groter dan het territorium dat in een eerdere wet van Donald Trump voor bijkomende steenkoolwinning was voorzien. Onder president Joe Biden, de voorganger van Donald Trump, was een pauze ingesteld op de leasing van steenkoolmijnen. De jongste veiling van rechten vond in januari 2021 plaats, vlak voor het aantreden van Biden als Amerikaans president.

Het Amerikaanse ministerie van energie kondigde daarnaast aan 625 miljoen dollar vrij te maken voor de uitbreiding van steenkoolcentrales voor de opwekking van elektriciteit. Lee Zeldin, directeur van het Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA), gaf daarbij aan dat de steenkoolcentrales meer tijd krijgen om te voldoen aan regels voor de verwerking van vliegas, dat zware metalen bevat zoals kwik, cadmium en arseen en zorgvuldig moet worden afgevoerd.

In 2024 leverden kolencentrales ongeveer 15 procent van de Amerikaanse elektriciteit. Dat betekende een forse daling ten opzichte van een aandeel van 50 procent dat in 2000 werd geregistreerd. De groei van zonnekracht en windenergie en de toename van aardgasproductie door fracking hebben het steenkoolverbruik sterk teruggedrongen. De milieuorganisatie Sierra Club reageerde met een scherpe veroordeling van de maatregelen. “Indien deze gevaarlijke agenda doorgaat, kijken we over enkele jaren aan tegen slechtere gezondheid, torenhoge rekeningen en een verwaarloosde leefomgeving”, waarschuwde de organisatie.

Tegen internationale afspraken

De Amerikaanse steenkoolindustrie biedt momenteel werk aan 40.000 mensen. Op tien jaar tijd is de tewerkstelling in de sector met 30.000 eenheden afgenomen. Donald Trump tekende in april nog decreten om de steenkoolproductie te verhogen. Die ingreep vertegenwoordigt een van de vele besluiten van Trump die indruisen tegen de internationale afspraken om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen.

Burgum benadrukte dat steun aan steenkool de Amerikaanse economie zou versterken en nieuwe banen zou opleveren. Chris Wright, Amerikaans minister van energie, gaf recent nog aan te verwachten dat de meeste steenkoolcentrales hun geplande sluiting zullen uitstellen om de groeiende vraag naar elektriciteit – onder meer door kunstmatige intelligentie – te kunnen opvangen. Wright verlengde recent ook een noodorder waardoor een steenkoolcentrale in Michigan open moest blijven, ondanks plannen van de exploitant om de installatie wegens economische redenen permanent te sluiten.

Volgens Tom Pyle, voorzitter van de American Energy Alliance, zullen 38 steenkoolcentrales die gepland stonden om uiterlijk 2028 te sluiten, waarschijnlijk openblijven, al dan niet op bevel van Trump. Toch blijven analisten sceptisch over een structurele opleving van kolen in de Verenigde Staten, aangezien de economische verhoudingen steeds meer in het voordeel zijn van minder vervuilende energiebronnen.

“Door minder strenge regels kan steenkool tijdelijk een impuls krijgen”, benadrukte Frank Holmes, chief executive van U.S. Global Investors. “Sommige beleggers zullen daarvan kortstondig kunnen profiteren. Maar op de lange termijn is het einde van de steenkoolproductie in zicht.”

De wereldwijde opwekking van nucleaire energie steeg naar het hoogste niveau in de geschiedenis, maar het aandeel van de sector in de energiemix blijft dalen. Dat blijkt uit een rapport van de World Nuclear Industry. Kerncentrales hebben vorig jaar wereldwijd een recordhoeveelheid elektriciteit van 2.677 terawattuur geproduceerd. Daarmee werd het vorige record van 2.663 terawattuur in 2006 overtroffen.

“De bijdrage van de nucleaire sector aan de mondiale energietransitie blijft marginaal”, benadrukte de Franse nucleaire consultant Mycle Schneider, auteur van het rapport. De nucleaire productie nam vorig jaar met 2,9 procent toe, tegenover een groei met 2,2 procent het jaar voordien. Daarmee werd een historische mijlpaal bereikt, maar volgens Schneider is er weinig reden tot optimisme. “De kloof tussen het publieke narratief en de industriële realiteit blijft zeer zorgwekkend”, stipte de consultant aan.

Schneider wijst erop dat het oude record uit 2006 vorig jaar slechts met 14 terawattuur werd overtroffen. Dat is ongeveer gelijk aan de capaciteit van één grote reactor of de elektriciteitsproductie van de Britse offshore windsector tijdens het laatste kwartaal van vorig jaar.

“Terwijl de nucleaire sector een record viert, voltrekt zich elders een razendsnelle transformatie van het mondiale energiesysteem”, werpt de consultant op. “In vergelijking daarmee is dit nucleaire record onbeduidend. Vooral zonnekracht en de opslag van energie domineerden het voorbije jaar. De kosten van batterijopslag daalden met 40 procent, wat tot een explosieve groei in capaciteit heeft geleid.” Ondanks de productiestijging zakte het aandeel van kernenergie in de mondiale elektriciteitsmix verder naar 9 procent. Dat is het laagste niveau in veertig jaar. In 1996 werd een niveau van 17,5 procent opgetekend. 

Tussen januari 2024 en juni 2025 werden wereldwijd acht nieuwe reactoren in gebruik genomen en vier eenheden gesloten. Hierdoor werd wereldwijd een totale nucleaire capaciteit van ongeveer 378 gigawatt bereikt. Sinds 2005 werden wereldwijd 104 reactoren opgestart en 101 eenheden stilgelegd. Buiten China nam het aantal operationele reactoren met 48 exemplaren af.

Eind juni 2025 waren er 63 reactoren – met een gezamenlijke capaciteit van 60 gigawatt – in aanbouw, verspreid over elf landen. Meer dan de helft van de wereldwijde nucleaire werven is in China gesitueerd. In Noord-Amerika en Zuid-Amerika zijn geen nieuwe projecten gestart. De grootste bedrijven in de sector zijn het Russische Rosatom, het Franse Electricité de France (EDG) en de China National Nuclear Corporation.

Volgens het rapport kampen bouwprojecten in minstens zes landen met aanzienlijke vertragingen, vaak van meerdere jaren. In totaal zouden bij tweeëntwintig tot zesentwintig projecten vertragingen zijn geregistreerd. Minstens veertien werven zouden te maken hebben met oplopende vertragingen. De gemiddelde leeftijd van de operationele reactoren steeg van 32 jaar naar 32,4 jaar, waarbij tweederde van de sites al langer dan 31 jaar operationeel is Wereldwijd zijn 218 kerncentrales gesloten, maar slechts 23 sites volledig ontmanteld.

Kleine modulaire reactoren

De opstart van kleine modulaire reactoren (SMR’s) – vaak genoemd als de oplossing van de nucleaire sector – blijft voorlopig nog altijd toekomstmuziek. Alleen in de Verenigde Staten vertoeft de uitbouw van de concept al in een fase waar het ontwerp aan een evaluatie voor goedkeuring wordt onderworpen. Europese startups zoals Newcleo en Naarea kampen ondertussen met ernstige financiële problemen.

De vergelijking met hernieuwbare bronnen valt voor kernenergie ongunstig uit. In 2024 werd wereldwijd 728 miljard dollar geïnvesteerd in niet-hydraulische hernieuwbare energie. Dat is 21 keer meer dan in kernenergie werd geïnvesteerd. De capaciteit van zonnekracht en windenergie groeide met respectievelijk 32 procent en 11 procent. Dat leverde 565 gigawatt aan nieuwe installaties op. Dat is meer dan honderd keer de 5,4 gigawatt netto capaciteit die door kernenergie werd toegevoegd. Zonnekracht en windenergie leverden vorig jaar wereldwijd samen 70 procent meer elektriciteit dan kerncentrales. “

In het rapport wordt opgemerkt dat hernieuwbare bronnen een aantal belangrijke voordelen bieden. Deze technologieën veroorzaken lagere kosten en kunnen gemakkelijker worden ontwikkeld en uitgebouwd. “Opslag van energie heeft daarbij een kantelpunt bereikt”, wordt er aangevoerd. De technologie is nu goedkoop en efficiënt genoeg om op grote schaal te worden toegepast. Bovendien kan een opkomst worden opgetekend van de gedecentraliseerde en lokale productie en opslag van energie, die de gebruikers onafhankelijker maakt van het centrale net.”

Ook in landen met een lager inkomen kan een snelle groei van duurzame energiebronnen worden verwacht. Deze landen kunnen investeringen in oudere en duurdere energie-infrastructuur overslaan en meteen de nieuwste technologieën adopteren. In dit geval slaan zij het traditionele pad van grootschalige fossiele centrales over en zetten zij direct in op goedkope zonnekracht, windenergie en batterijen.

Meer over dit onderwerp:

• Japan wil elektriciteitsproductie opvoeren met drijvende windturbines
• Trump mag bouw offshore windpark voor kust Rhode Island niet blokkeren
• Global Energy Alliance for People and Planet kondigt nieuw vijfjarenplan aan
• British Petroleum (BP) schrapt bouw fabriek voor biobrandstoffen in Rotterdam
• Misleidende claims remmen verdere doorbraak zonnekracht af
• Southern California Edison recupereert 2 miljard dollar verliezen van natuurrampen
• De Haisla in Canada eerste inheemse eigenaar vloeibaar gas ter wereld
• Irak krijgt geen Amerikaanse toestemming om Turkmeens gas te importeren
• Newmont verkoopt volledige belang in Orla voor 439 miljoen dollar
• Trump wil subsidies voor hernieuwbare energie in dorpen in Alaska blokkeren

IJsland moet opnieuw vergunningen verlenen voor de exploratie van zijn nationale olievoorraden. Een mogelijke olieproductie in het Arctisch gebied kan immers aanzienlijke economische voordelen opleveren. Dat staat in een rapport van de IJslandse Kamer van Koophandel.

In het rapport wordt geschat dat de ontdekking van zes tot twaalf miljard vaten olie in het Dreki-gebied, een offshore zone ten oosten van IJsland, een waarde tussen 50 biljoen IJslandse kronen en 100 biljoen IJslandse kronen (tussen 330 miljard euro en 660 miljard euro) zou kunnen opleveren. Dit zou per inwoner een belastingopbrengst tussen 51 miljoen kroon en 102 miljoen kroon (tussen 340.000 euro en 680.000 euro) kunnen opleveren.

De IJslandse Kamer van Koophandel benadrukt dat de staat daarbij geen financieel risico loopt, omdat gelden uit licenties en vergoedingen ook zonder daadwerkelijke vondsten inkomsten zouden genereren. Volgens het rapport biedt het gebied bovendien milieutechnische voordelen.

Opgemerkt wordt dat de productie relatief weinig uitstoot van koolstofdioxide zou veroorzaken in vergelijking met een groot aantal olievelden wereldwijd. Dit zou te maken hebben met de geologische structuur van het gebied die gunstig zou zijn voor een efficiëntere winning. Het rapport trekt hierbij een parallel met Noorwegen, waar de oliesector duurzamer zou opereren dan in grote delen van de rest van de wereld.

De verzamelde onderzoeksdata zouden daarnaast nuttig zijn voor wetenschappelijk onderzoek. Zelfs indien er geen commerciële olieproductie zou volgen, zouden volgens het rapport de gegevens uit het seismisch onderzoek en proefboringen nuttig kunnen zijn. Zulke data helpen wetenschappers een beter inzicht te krijgen in de geologie, tektoniek en natuurlijke hulpbronnen van de oceaanbodem.

De exploratie in het Dreki-gebied begon in 1985 op basis van een bilateraal akkoord met Noorwegen. Alle vergunningen werden echter uiterlijk in 2018 teruggegeven, nadat bedrijven hadden aangegeven dat de reserves commercieel niet aantrekkelijk bleken.  Jóhann Páll Jóhannsson, IJslands minister van leefmilieu en energie, heeft eerder dit jaar echter al verklaard dat er geen plannen zijn om nieuwe vergunningsrondes op te starten. Volgens hem ligt de toekomst van IJsland in duurzame energiebronnen in plaats van fossiele brandstoffen.

Uit een recent rapport van het onderzoeksbureau Gallup blijkt dat 46 procent van de IJslanders voorstander is van olieboringen.

In Duitsland heeft Katherina Reiche (CDU), minister van economie, aangekondigd de koers van de nationale energiestransitie, de zogenaamde Energiewende, grondig te willen bijsturen. Volgens Reiche moeten betrouwbaarheid, leveringszekerheid en betaalbaarheid voortaan zwaarder wegen om de energievoorziening en de concurrentiekracht van Duitsland te waarborgen.

De minister presenteerde voor de nieuwe aanpak een tienpuntenplan. Kern van de voorstellen is dat de subsidies en regelingen voor hernieuwbare energie kritisch tegen het licht worden gehouden. De vaste terugleververgoeding voor nieuwe installaties voor zonnekracht verdwijnt. In plaats daarvan komen, in lijn met Europese richtlijnen, gedifferentieerde financieringsmodellen. Ook wil Reiche een grotere nadruk leggen op marktwerking, technologische diversiteit en innovatie.

Volgens Reiche moet Duitsland wel vasthouden aan het doel om tegen het einde van dit decennium 80 procent van zijn elektriciteit uit duurzame bronnen te halen. Momenteel is er sprake van nagenoeg 60 procent duurzame bronnen. Tegelijkertijd is er volgens haar behoefte aan alternatieven en aanvullingen, zoals opslag, batterijen, biomassa, waterkracht en gascentrales die later op waterstof kunnen worden omgebouwd. Bij de uitbouw van windparken op zee ziet de minister mogelijkheden om kosten te besparen door de aanleg te beperken.

Reiche benadrukt bovendien dat het elektriciteitsverbruik tegen het einde van dit decennium realistischer moet worden ingeschat. Momenteel wordt daarbij gewag gemaakt van een verbruik tussen zeshonderd en zevenhonderd terawattuur per jaar. De werkelijke vraag zou waarschijnlijk aan de onderkant van die bandbreedte liggen. De minister wil daarnaast de technologie voor de opvang en opslag van koolstofdioxide – die niet onomstreden is – bij de energieproductie inzetten. De minister noemt het concept onmisbaar voor de decarbonisering, al verkeert de technologie nog in een vroeg stadium en blijven de kosten op een hoog niveau.

Kritiek

De plannen van Reiche krijgen een brede steun vanuit de industrie. De chemische sector noemt het pakket een noodzakelijke koerswijziging die tot een efficiënter energiesysteem kan leiden. Een gelijkaardige commentaar kon bij het Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI) worden opgevangen.

Vanuit de politiek klinkt echter kritiek. Die Grünen vrezen dat de voorstellen de energietransitie zullen vertragen en wijzen erop dat de vraag naar elektriciteit door datacentra, elektrische auto’s en elektrificatie in de industrie juist sterk zal toenemen. “Duitsland heeft goedkope, duurzame elektriciteit nodig”, benadrukte Michael Kellner, analist energie bij de Duitse milieupartij.

Ook de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD), de coalitiepartner van de Christlich Demokratische Union (CDU), stelt zich skeptisch op. Carsten Schneider, Duits minister van leefmilieu, waarschuwde onlangs dat een trager tempo bij de introductie van windenergie en zonnekracht de prijsstabiliteit verder in gevaar brengt. Het Duitse elektriciteitsnet is nu al kwetsbaar. De infrastructuur is onvoldoende flexibel, er zijn nog te weinig grootschalige opslagmogelijkheden en de digitalisering van het energiesysteem verloopt traag. Dat leidt tot sterke prijsschommelingen en hoge kosten, omdat vraag en aanbod niet goed op elkaar aansluiten.

Ondertussen blijft het Duitse elektriciteitsnet kampen met knelpunten. Zo moest vorig jaar voor 2,8 miljard euro worden ingegrepen om centrales opnieuw te laten opstarten of af te schakelen om de stabiliteit te waarborgen.

Een combinatie van een groter aantal elektrische aandrijfsystemen en minder auto’s is een efficiënte manier om de uitstoot van het verkeer aanzienlijk terug te dringen. Dat blijkt uit een rapport van het Eidgenössische Materialprüfungs- und Forschungsanstalt (Empa) in Zwitserland, gebaseerd op een analyse van het laadgedrag van elektrische deelauto’s op basis van gegevens van ongeveer 1,5 miljoen gebruikers van autodeelplatform Mobility. 

Elektrische voertuigen bieden vooral grote kansen in combinatie met autodelen. Maar niet elke elektriciteit is gelijk. Afhankelijk van het tijdstip van de dag verschillen immers zowel de samenstelling van de energiemix – met daarmee ook de uitstoot – als de kostprijs van elektriciteit. Uit het onderzoek van de Zwitserse wetenschappers blijkt dat lage prijzen en lage emissies zelden samenvallen. Wie het hele jaar door het goedkoopste tarief kiest, kan gemiddeld 27 procent besparen. Wie daarentegen vooral klimaatvriendelijk laadt, kan de uitstoot met maximaal 82 procent terugdringen.

“De grote uitdaging is om kosten en emissies met elkaar te verenigen”, benadrukt onderzoeksleider Sven Eggimann, specialist stadsontwikkeling bij het Empa. “Ideaal zou het zijn als klimaatvriendelijk laden ook financieel aantrekkelijk wordt.” Een probleem daarbij is echter dat vele consumenten op het moment dat ze hun elektrische wagen opladen over de actuele elektriciteitsprijs of de uitstoot – met fluctuaties van uur tot uur – vaak geen idee hebben. Meestal is slechts een verschil van dag tot dag bekend.”

Realtime informatie met behulp van intelligente meters is volgens de onderzoekers dan ook cruciaal. In landen zoals Denemarken kunnen gebruikers via een app de actuele prijs inzien en hun laadtijd bewust kiezen. “Dat systeem werkt, maar niemand wil dat op de lange termijn handmatig blijven doen”, beklemtoont Eggimann. “Automatische systemen die zich aanpassen aan persoonlijke voorkeuren zijn daarom noodzakelijk.”

Daarnaast zijn volgens de onderzoekers financiële prikkels – onder meer in de vorm van een tarief voor koolstofdioxide of emissie-afhankelijke laadtarieven – onmisbaar. Simulaties tonen aan dat bij een kostprijs van ongeveer 30 cent per kilogram uitstoot klimaatvriendelijk en kostenefficiënt laden te combineren valt, op voorwaarde dat de tarieven dynamisch zijn en de werkelijke emissies weerspiegelen.

Autodelen

De onderzoekers benadrukken dat deelauto’s vaker en intensiever worden gebruikt dan privéwagens. Daardoor moeten ze vaker tijdens de nacht worden opgeladen, wanneer de elektriciteitsmix doorgaans minder gunstig is. Toch blijven de verschillen in kosten en uitstoot tussen deelauto’s en privéwagens beperkt. “Dankzij korte laadpauzes en de groeiende beschikbaarheid van snelladers is er voldoende speelruimte voor uitstootarm laden”, voert Eggimann aan.

Autodelen kan bovendien het aantal voertuigen op de weg gevoelig verminderen. Wanneer het autopark in Zwitserland met een kwart zou worden afgebouwd, zou volgens de onderzoekers de druk op de elektriciteitsvoorziening in de winter merkbaar afnemen. “Autodelen vergt minder energie omdat er minder wagens nodig zijn”, beklemtonen de onderzoekers. “Zelfs wanneer het aantal gereden kilometers vergelijkbaar blijft, worden bij deelauto’s andere vervoermiddelen vaker gebruikt dan bij privéwagens. Dat ontlast het systeem als geheel.”

Volgens de onderzoekers is voor een duurzame mobiliteitstransitie niet alleen de overstap naar elektrische auto’s nodig, maar is ook een optimalisering van de laadinfrastructuur vereist. “Op termijn moet de infrastructuur gebruikers automatisch sturen naar momenten waarop elektriciteit goedkoop en uitstootarm is, zonder dat zij daarover zelf telkens hoeven te beslissen”, verduidelijkt Eggimann.

Tegelijkertijd betogen de Zwitserse wetenschappers dat de elektrificatie van het personenvervoer een aanzienlijke toename in elektriciteitsverbruik betekent. “Zelfs met geoptimaliseerde laadtijden en minder auto’s door autodelen, blijft het moeilijk om aan de vraag te blijven voldoen”, voeren de onderzoekers. “Dat tekort kan niet eenvoudig met extra batterijen of door het verschuiven van laadtijden worden opgelost. Elektrificatie is slechts een deel van de oplossing. Wie daadwerkelijk iets voor het klimaat wil doen, moet inzetten op autodelen, openbaar vervoer en minder rijden in het algemeen.”

De wereldwijde investeringen in nieuwe projecten voor hernieuwbare energie zijn in de eerste helft van dit jaar tot een recordniveau van 386 miljard dollar gestegen. Dat betekent een stijging met 10 procent tegenover dezelfde periode vorig jaar. Toch is de financiering van grootschalige onshore parken voor zonnekracht en windenergie op land juist gedaald. Dat blijkt uit een rapport van Bloomberg New Energy Finance (BNEF).

Volgens de analyse nam de financiering van grote projecten rond zonnekracht met 19 procent af. Onder meer China, Spanje, Griekenland en Brazilië lieten daarbij een sterke daling optekenen, veroorzaakt door toenemende capaciteitsproblemen op het net en een grotere blootstelling aan negatieve elektriciteitsprijzen. Deze factoren temperden de investeringsbereidheid, terwijl markten met stimulerende overheidsveilingen of een sterke vraag vanuit het bedrijfsleven juist meer investeringsactiviteit kenden.

Kleinschalige zonneprojecten wisten de daling gedeeltelijk op te vangen. Zulke installaties kunnen sneller worden uitgerold en zijn minder kwetsbaar voor beleidswijzigingen die de opbrengsten beïnvloeden. In China kenden de investeringen in kleinschalige zonnekracht bijna een verdubbeling, terwijl grote projecten er daarentegen – in aanloop naar nieuwe regelgeving die hernieuwbare energie blootstelt aan volatielere prijzen – met 28 procent terugvielen.

Offshore windenergie leverde eveneens een aanzienlijke bijdrage tot de nieuwe recordcijfers. De sector liet tijdens de eerste helft van dit jaar een investering van 39 miljard dollar optekenen. Dat bedrag ligt al boven het totaal dat het voordien over twaalf maanden werd genoteerd.

Volgens het rapport van Bloomberg hangt de financiering in deze sector sterk samen met de timing van grote projecten en overheidsveilingen, wat tot aanzienlijke schommelingen kan leiden. Hogere projectkosten buiten China droegen eveneens bij aan de stijging. “Investeerders heroverwegen hun kapitaalallocatie en richten zich op markten waar de rendementen het sterkst zijn,” aldus Meredith Annex, hoofd duurzame energie bij BloombergNEF. “De terugval in zonnekracht en onshore windenergie drukt zwaar op de pijplijnen en zal dit waarschijnlijk blijven doen.”

Amerikaanse presidentsverkiezingen

Bij de grote regio’s lieten de Verenigde Staten de scherpste daling registreren. Daar liep het investeringsvolume met ruim 20 miljard dollar (36 procent) terug in vergelijking met de tweede helft van vorig jaar. Die daling houdt verband met de Amerikaanse presidentsverkiezingen eind vorig jaar. Dat evenement zette veel ontwikkelaars aan om nog snel nieuwe projecten te starten en fiscale voordelen veilig te stellen vooraleer de nieuwe Amerikaanse regering aantrad. Daarop viel de activiteit tijdens de eerste helft van dit jaar sterk terug. Een oplopende onzekerheid over de Amerikaanse invoerheffingen en de veranderende beleidsomstandigheden, vooral voor windenergie, versterken die trend.

In de Europese Unie kenden de investeringen daarentegen een sterke toename. Daarbij werd een stijging met bijna 30 miljard dollar – ongeveer 63 procent – opgetekend tegenover de eerste helft van vorig jaar. Vooral offshore windprojecten in de Noordzee wisten kapitaal aan te trekken. Dat ging vooral ten koste van Amerikaanse projecten.

Nieuwe en opkomende markten wisten hun investeringsniveaus van het voorbije jaar grotendeels vast te houden. Een uitzondering was Zuidoost-Azië, waar een groei met 7 procent werd gemeld. In Latijns-Amerika lieten daarnaast de kleinere markten hun grootste aandeel in de regionale investeringsstromen optekenen. China bleef wereldwijd de grootste markt voor hernieuwbare energie. Het land vertegenwoordigde tijdens de eerste helft van dit jaar 44 procent van het totale wereldwijde investeringsvolume.

De uitstoot van de grootste producenten van fossiele brandstof in de wereld kan rechtstreeks met tientallen dodelijke hittegolven in verband worden gebracht. Dat is de conclusie van een studie onder leiding van wetenschappers aan de ETH Zürich. De onderzoekers maken daarbij gewag van een sprong voorwaarts in de juridische strijd om oliebedrijven verantwoordelijk te houden voor de schade die door de klimaatcrisis wordt veroorzaakt.

Uit het onderzoek blijkt dat de emissies van elk van de veertien grootste producenten van fossiele brandstoffen op zichzelf al de oorzaak waren van meer dan vijftig hittegolven die anders vrijwel onmogelijk zouden zijn geweest. Daarmee wordt geconcludeerd dat de emissies deze extreme weersomstandigheden direct hebben veroorzaakt. Onder meer werd daarbij vastgesteld dat de emissies van ExxonMobil 51 hittegolven minstens tienduizend keer waarschijnlijker maakten dan in een wereld zonder opwarming. Voor Saudi Aramco geldt hetzelfde.

De wereldwijde opwarming van het klimaat zorgt ervoor dat hittegolven frequenter en intenser optreden en draagt jaarlijks bij tot naar schatting 500.000 sterfgevallen die met hitte in verband moeten worden gebracht. “Onder meer de extreme hittegolf die in 2021 het noordwesten van de Verenigde Staten trof, was onder invloed van de klimaatverandering bijna 3 graden warmer”, werpen de onderzoekers op.

Volgens de onderzoekers waren de totale emissies van de 180 grote oliebedrijven verantwoordelijk voor ongeveer de helft van de toename in intensiteit. Ontbossing maakte het grootste deel van de resterende bijdrage uit. De wetenschappers bestudeerden 213 hittegolven die tussen 2010 en 2019 werden geregistreerd. Deze hittegolven bleken door de klimaatcrisis gemiddeld tweehonderd keer waarschijnlijker te zijn geworden.

Aansprakelijkheid

“De mogelijkheid om de bijdrage van afzonderlijke bedrijven te kunnen vaststellen en kwantificeren kan bijzonder nuttig zijn voor het vaststellen van mogelijke aansprakelijkheid”, benadrukte onderzoeksleider Sonia Seneviratne, professor klimaatwetenschappen aan de ETH Zürich.

Klimaatactivisten reageren scherp op de conclusies van de studie. “We kunnen nu wijzen naar specifieke hittegolven en zeggen welke bedrijven voor de problemen verantwoordelijk zijn”, betoogde Cassidy DiPaola, verantwoordelijke van de campagne Make Polluters Pay. “Hun emissies leiden tot sterfgevallen, mislukte oogsten en getroffen gemeenschappen. Al die problemen worden door keuzes in bestuurskamers in de hand gewerkt.”

Juridische ontwikkelingen versterken dit perspectief. Het Internationaal Gerechtshof oordeelde in juli dat het nalaten van maatregelen tegen klimaatrisico’s kan leiden tot schadevergoedingen. Eerder dit jaar bepaalde een Duitse rechter dat producenten van fossiele brandstoffen aansprakelijk kunnen worden gehouden voor hun bijdrage.

De studie toonde dat de gemiddelde intensiteit van hittegolven steeg van 1,4 graden Celsius tijdens het eerste decennium van deze eeuw naar 2,2 graden Celsius de daaropvolgende periode. Volgens de onderzoekers zijn de werkelijke gevolgen echter waarschijnlijk groter dan de studie laat zien. Zelfs de bedrijven met de laagste uitstoot onder de carbon majors zorgden er nog steeds voor dat zestien hittegolven minstens tienduizend keer waarschijnlijker werden.

Hoewel het onderzoek een belangrijke bouwsteen vormt, is daadwerkelijke juridische aansprakelijkheid nog onzeker. Er blijven immers nog tal van juridische vraagstukken. Onder meer zou moeten worden bekeken welke rechtbanken bevoegdheid over de individuele dossiers zouden hebben. Tevens moet de vraag worden gesteld of producenten aansprakelijk zijn voor de emissies van hun klanten en of decennialange misleidende campagnes juridisch relevant zijn.