managing21.be

Geopolitieke schokken hebben op de prijsexplosies op de Britse en Europese elektriciteitsmarkten een veel grotere invloed dan extreme weersomstandigheden. Bovendien blijken deze schokken vooraf voorspelbaar. Dat blijkt uit een onderzoek van wetenschappers aan de Bayes Business School in Engeland en de Università di Bergamo in Italië, gebaseerd op een analyse waarbij tussen 2006 en 2024 data uit twaalf Europese groothandelsmarkten voor elektriciteit werden bestudeerd.

De onderzoekers stelden tijdens die periode twee opvallende en plotselinge prijspieken die volgens de definitie als bubbels kunnen worden omschreven. Een eerste periode werd in oktober 2021 opgetekend. Toen gaf de Russische president Vladimir Poetin opdracht aan Gazprom om de gasleveringen aan Europa terug te schroeven ten gunste van de binnenlandse markt. Een tweede piek situeerde zich in 2022 onmiddellijk na de Russische inval in Oekraïne. Beide gebeurtenissen leidden tot een forse terugval in de aanvoer van aardgas, een cruciale energiebron – vooral tijdens de piekvraag – voor de opwekking van elektriciteit.

“De studie toont dat een toename van één punt op de geopolitieke risico-index de kans op een elektriciteitsbubbel met meer dan 8 procent verhoogt”, verduidelijken de onderzoekers Elisabetta Pellini en Peter Cincinelli. “Dit is een aanzienlijk effect en onderstreept hoe gevoelig de elektriciteitsprijzen voor internationale politieke spanningen – zoals oorlogen, sancties of dreigende conflicten – zijn.” Aangezien elektriciteitsmarkten afhankelijk zijn van aardgas – vaak geïmporteerd uit geopolitiek instabiele regio’s – leiden onzekerheden in die gebieden tot verstoringen in de aanvoer, en dus prijsopdrijving.

Daartegenover staat dat een temperatuurstijging van één graad Celsius de kans op een bubbel slechts met 0,15 procent verhoogt. De verklaring hiervoor is logisch, want bij warm weer stijgt de elektriciteitsconsumptie door toenemend gebruik van airconditioning. Maar deze stijging is veel geleidelijker en voorspelbaarder en het effect op de prijsdynamiek is daardoor kleiner dan bij abrupte geopolitieke verstoringen.

Sterkere wind daarentegen verlaagt de kans op prijsexplosies met 2,28 procent, aangezien hierdoor de productie van windenergie toeneemt. Ook een grotere regenval heeft een dempend effect op de prijsbubbels, aangezien zwaardere neerslag waterkracht en kernenergie ondersteunt. Opmerkelijk genoeg blijkt er geen significant verband te bestaan tussen industriële productie en het ontstaan van prijsbubbels.

Hervormingen

Volgens moeten overheden en energiebedrijven dit onderzoek zien als een extra aansporing om in te zetten op hervormingen en een verduurzaming van de energiemarkt. “We tonen dat elektriciteitsmarkten kwetsbaar zijn voor zowel geopolitieke schokken als klimaatfluctuaties”, stipt Elisabetta Pellini aan. “Overheden kunnen hun burgers beter beschermen en instabiliteit voorkomen door te investeren in hernieuwbare energie, energieopslag en slimme netwerken.”

“De Europese Unie moet werk maken van hervormingen die gericht zijn op meer flexibiliteit en grensoverschrijdende elektriciteitshandel. Tegelijkertijd moeten landen hun afhankelijkheid van aardgas verminderen door energiebesparing te stimuleren, intelligente meters uit te rollen en dynamische prijssystemen te introduceren.”

Volgens Peter Cincinelli biedt het model achter het onderzoek ook praktische voordelen. “Het bleek immers mogelijk om prijsexplosies met hoge nauwkeurigheid te voorspellen”, benadrukt hij. “Dit betekent dat het model als een vroegtijdig waarschuwingssysteem voor overheden, toezichthouders en marktspelers kan fungeren.”

Tegelijkertijd waarschuwt Cincinelli voor nieuwe geopolitieke risico’s in de energietransitie. “Hoewel het aandeel hernieuwbare energie groeit, blijft Europa afhankelijk van grondstoffen waarvan de wereldwijde aanvoer sterk geconcentreerd is in landen zoals China en ontwikkelingslanden zoals Tsjaad”, beklemtoont hij. “Daarom moet de Europese productiecapaciteit voor duurzame energie worden uitgebreid. Die capaciteit is momenteel grotendeels uitbesteed aan andere werelddelen, terwijl we in Europa kampen met een tekort aan technisch geschoolde arbeidskrachten en een vergrijzende bevolking.”

Uit de studie blijkt dat de geopolitieke risico per land sterke verschillen kunnen vertonen. Het grootste risico werd opgetekend in het Verenigd Koninkrijk (0,99 punten), gevolgd door Frankrijk (0,53 punten) en Duitsland (0,44 punten). Het kleinste risico werd daarentegen geregistreerd in Portugal (0,02 procent). De onderzoekers waarschuwden wel dat Portugal, net zoals andere Zuid-Europese landen, kwetsbaar is voor extreme hitte.

De duur van de prijspieken vertoont eveneens belangrijke verschillen.Italië en Nederland kenden bubbels van respectievelijk vijftig en vierenveertig weken, terwijl Zweden slechts negen weken werd getroffen. “Dat verschil houdt rechtstreeks verband met de elektriciteitsmix”, werpen de onderzoekers op. “Landen die sterk afhankelijk zijn van aardgas zijn gevoeliger voor prijspieken, terwijl naties met veel waterkracht of kernenergie minder kwetsbaar zijn.”