Het Zwitserse concern Victorinox, producent van het beroemde Zwitserse zakmes, probeert de prijzen in de Verenigde Staten stabiel te houden en nieuwe markten aan te boren om een antwoord te kunnen formuleren op de hogere importheffingen die door de Amerikaanse president Donald Trump zijn ingevoerd.

Het iconische rood-zilveren multitool, dat na de Tweede Wereldoorlog populair werd onder Amerikaanse soldaten die in Europa waren gestationeerd, wordt nog altijd geproduceerd in de fabriek in het Zwitserse Ibach. Daar worden rollen roestvrij staal geperst tot messen, afgerond met keramische slijpstenen en bij temperaturen boven 1.000 graden Celsius gehard voordat ze worden geslepen. Victorinox produceert jaarlijks ongeveer tien miljoen Zwitserse zakmessen, naast keukenmessen, professionele messen, horloges en bagage. 

Het bedrijf behoort tot de vele Zwitserse fabrikanten die zich zorgen maken over de hogere kosten van de handel met de Verenigde Staten. In augustus voerde president Trump invoerheffingen van 39 procent in op goederen uit Zwitserland, in een poging het Amerikaanse handelstekort met het Centraal-Europese land te verkleinen. “Als deze tarieven blijven gelden, dreigt een buitengewoon moeilijke situatie,” zei Carl Elsener, topman van Victorinox. “De hogere heffingen zouden Victorinox jaarlijks ongeveer 13 miljoen dollar kosten.”

De Verenigde Staten vertegenwoordigden vorig jaar ongeveer 13 procent van de omzet van Victorinox, die dat jaar 417 miljoen Zwitserse frank (ongeveer 519 miljoen dollar) bedroeg. “Indien de heffing van 39 procent gehandhaafd blijft, zal elk product dat naar de Verenigde Staten wordt verscheept verlies opleveren”, waarschuwde Elsener. Om dat op te vangen heeft het bedrijf extra voorraden naar de Verenigde Staten gestuurd en de efficiëntie in de Zwitserse fabrieken opgevoerd. Ook overweegt Victorinox om bepaalde werkzaamheden, zoals het polijsten en verpakken, in de Verenigde Staten uit te voeren om de invoerkosten te verlagen.

Victorinox telt momenteel ongeveer honderd medewerkers in de Verenigde Staten, vooral in de verkoop, marketing en logistiek. “Wij proberen onze afhankelijkheid van de Amerikaanse markt te verkleinen door sterker te groeien in regio’s zoals Latijns-Amerika en Azië,” gaf Elsner nog aan. 

Marktaandeel behouden

Victorinox is niet het enige Zwitserse bedrijf dat onder de nieuwe heffingen lijdt. De sectororganisatie Swiss Mechanic stelde vast dat 45 procent van de Zwitserse kleine en middelgrote productiebedrijven sinds de invoering van de Amerikaanse heffingen minder orders ontvangt. Hun winstmarges staan bovendien onder druk door een stijging van 12 procent van de Zwitserse frank ten opzichte van de dollar dit jaar. Ook andere grote bedrijven kunnen door de hogere heffingen worden getroffen, waaronder farmabedrijven zoals Novartis en Roche. De horlogemaker Swatch Group en het voedingsconcern Nestlé ondervinden al hinder.

“Onze prioriteit is om in deze onvoorspelbare situatie marktaandeel te behouden,” zei Elsener. “Onze investering in de Verenigde Staten bestaat er momenteel uit prijsverhogingen te vermijden en verliezen te accepteren. Dat is onze opoffering om onze positie te behouden.”

Victorinox stuurde in februari en maart extra containers naar de Verenigde Staten, met daarin ongeveer 200.000 Zwitserse zakmessen en eenzelfde aantal keukenmessen en professionele messen. Die voorraad moet voldoende zijn tot het einde van dit jaar en voor sommige producten zelfs tot maart volgend jaar, zodat het bedrijf de prijzen in de Verenigde Staten voorlopig stabiel kan houden.

Hoewel Victorinox de automatisering en efficiëntie in de fabriek in Ibach versnelt, wijst het bedrijf verplaatsing van de productie af. “Het produceren van het Zwitserse zakmes in het buitenland is geen optie,” benadrukte Elsener. Om het label Swiss Made te mogen dragen, moet minstens 60 procent van de productiekosten in Zwitserland worden gemaakt.” Beperkte werkzaamheden, zoals het schoonmaken en verpakken van professionele messen in de Verenigde Staten, worden wel overwogen om de belastbare waarde te verlagen.

Elsener blijft ondanks de moeilijkheden optimistisch. “Wij hebben de Eerste Wereldoorlog, de Grote Depressie, de Tweede Wereldoorlog, de wereldwijde financiële crisis en de oliecrisis doorstaan,” zei hij. “Dit is gewoon de volgende uitdaging en ik ben ervan overtuigd dat we ook deze hindernis zullen overwinnen.”

De Europese defensie-industrie slaat alarm over de toenemende afhankelijkheid van cruciale grondstoffen uit China. Nieuwe Chinese exportbeperkingen op zeldzame aardmetalen zorgen voor een grote bezorgdheid binnen de sector, die waarschuwt dat Europa dringend zijn toeleveringsketens moet versterken om de eigen defensiecapaciteit te kunnen waarborgen.

De nieuwe Chinese maatregelen, die begin december ingaan, leggen zware beperkingen op aan bedrijven die op enigerlei wijze verbonden zijn met buitenlandse krijgsmachten. Bovendien worden aanvragen om zeldzame aardmetalen voor militaire doeleinden te gebruiken voortaan automatisch worden afgewezen. Volgens de Chinese regering is het doel om te voorkomen dat deze strategische materialen – direct of indirect – in buitenlandse defensie-industrieën terechtkomen.

De Aerospace, Security and Defence Industries Association of Europe (ASD), die meer dan 4.000 bedrijven – waaronder Airbus, BAE Systems, Saab, Thales en Rheinmetall – vertegenwoordigt, volgt de ontwikkelingen nauwlettend. Analisten vrezen dat de beperkingen, hoewel ze de toevoer niet onmiddellijk stilleggen, wel ernstige gevolgen voor de Europese defensiesector kunnen hebben.

“Een uitbreiding van de Chinese restricties zouden de Europese industrie hard treffen en kunnen leiden tot vertragingen bij de productie van munitie en hightechsystemen,” zegt Daniel Fiott, hoogleraar aan het Brussels Centre for Security, Diplomacy and Strategy (CSDS). “Bovendien komt dit op het slechtst denkbare moment, nu Europa probeert te herbewapenen en zijn defensiebasis op te schalen.”

Herbewapening

De lidstaten van de Noordatlantische Verdragsorganisatie (Navo) hebben afgesproken om hun defensie-uitgaven tegen midden volgend decennium te verhogen tot 5 procent van hun bruto binnenlands product. Tegelijkertijd probeert de Europese Unie de gezamenlijke inkoop van materieel te verbeteren en de afhankelijkheid van buitenlandse leveranciers te verminderen. Projecten als de zogenoemde drone wall en het project Eastern Flank moeten bijdragen aan een sterker Europees afschrikkingsbeleid tegenover Rusland. Maar de nieuwe Chinese exportregels zetten die plannen verder onder druk.

“China trekt de bodem weg onder de Europese herbewapeningsinspanningen, precies op het moment dat Rusland zijn agressie opvoert,” waarschuwt Joris Teer, onderzoeker bij het EU Institute for Security Studies (EUISS). Hij verwacht dat de Chinese maatregelen ook bredere gevolgen kunnen hebben, onder meer voor Europese radarsystemen, kwantumcomputing en andere geavanceerde technologieën die van zeldzame aardmetalen afhankelijk zijn.

De impact verschilt per bedrijf. Rheinmetall benadrukt over stabiele en veilige toeleveringsketens te beschikken en dankzij een strategische inkoop en wereldwijde leveranciersnetwerken toegang tot essentiële materialen te houden. Kleinere Europese defensiebedrijven erkennen dat de nieuwe regels de productie en de kosten kunnen beïnvloeden, maar spreken van beheersbare risico’s. Zij proberen onder meer sleutelcomponenten vroegtijdig veilig te stellen, meerdere leveranciers te selecteren en producten te herontwerpen om minder afhankelijk te worden van schaarse grondstoffen.

De Europese Unie is voor haar defensie-industrie sterk afhankelijk van import. China levert 31 procent van het wolfraam en zelfs 97 procent van het magnesium dat in Europa wordt verbruikt. De vraag naar zeldzame aardmetalen zal volgens schattingen tegen 2030 zes keer hoger liggen dan nu.

Om die afhankelijkheid te verminderen, keurde de Europese Commissie eerder dit jaar de Critical Raw Materials Act goed. De wet moet leiden tot een grotere binnenlandse productie, meer recyclage en een bredere spreiding van importbronnen.

Tegen 2030 wil de Europese Unie 10 procent van haar behoefte dekken via binnenlandse winning, 40 procent via verwerking en 25 procent via recyclage. Daarnaast mag niet meer dan 65 procent van een bepaald materiaal uit één enkel land afkomstig zijn.

Toch blijft het volgens experts een langdurig proces. Europa moet investeren in raffinage en recyclage om de afhankelijkheid van China structureel te verkleinen,” zegt Fiott. “Dat brengt milieukosten met zich mee, waardoor de balans tussen defensie en de klimaatdoelen lastig wordt.”

De exportmaatregelen komen op een moment van oplopende handelsspanningen tussen de Verenigde Staten en China. De Amerikaanse president Donald Trump en de Chinese president Xi Jinping ontmoeten elkaar eind oktober tijdens een top van de Asian Pacific Economic Cooperation in Zuid-Korea, vlak voordat de nieuwe regels ingaan. Sommige analisten zien in de timing een onderhandelingsstrategie. Het Chinese ministerie van handel verklaarde bereid te zijn tot meer communicatie en samenwerking om de stabiliteit van mondiale toeleveringsketens te waarborgen.

De Europese Kamer van Koophandel in China waarschuwt echter dat de maatregelen de spanningen verder kunnen doen oplopen en dringt aan op open dialoog en een ongestoorde export van zeldzame aardmetalen naar Europa. Maroš Šef?ovi?, Europees commissaris voor handel, noemde de beperkingen ongegrond en zei dat de ingrepen verder nadeel opleveren voor Europese bedrijven, die al kampen met vertragingen bij Chinese exportvergunningen. “Zeldzame aardmetalen en permanente magneten zijn cruciale componenten in vrijwel alle digitale toepassingen”, merkt Šef?ovi? op. “De uitbreiding van de beperkingen maakt de situatie alleen maar nijpender.”

In Rusland bereidt de overheid een moratorium op faillissementen in de metaalsector voor. Met die maatregel hoopt de Russische regering steun te verstrekken aan grote staalbedrijven die door sancties en hoge leenrentes werden getroffen en met zware schulden worden geconfronteerd. Dat heeft de Russische zakenkrant Kommersant gemeld.

Analisten vertelden tegenover Kommersant dat het voorstel vooral gericht is op staalproducent Mechel, die in handen is van Igor Zyuzin. De schuld van Mechel loopt op tot meer dan 250 miljard roebel (2,9 miljard dollar), terwijl tijdens de eerste helft van dit jaar een nettoverlies van 40,5 miljard roebel werd opgetekend. Dat is het slechtste resultaat dat Mechel in tien jaar tijd heeft laten optekenen. Tegenover de eerste helft van vorig jaar is het nettoverlies van Mechel met 143 procent gestegen.

De maatregel zou ook gunstig kunnen zijn voor metaalproducent Industrial Metallurgical Holding (PMKh), waarvan het moederbedrijf tijdens de eerste helft een nettoverlies van 9,79 miljard roebel (115,8 miljoen dollar), vijf keer hoger dan een jaar eerder, heeft geleden. Het concern liet eind juni een schuld van 76,08 miljard roebel (900 miljoen dollar) optekenen. Dat betekende bijna een verdubbeling tegenover hetzelfde tijdstip vorig jaar.

Severstal, dat ongeveer 14 procent van de Russische staalproductie voor zijn rekening neemt, luidde eveneens de noodklok. Alexander Shevelyov, chief executive van Severstal, waarschuwde recent voor een crisis van vergelijkbare omvang als in de jaren negentig van de voorbije eeuw, verwijzend naar exportbeperkingen die door de westerse sancties werden opgeworpen en de langdurige periode van hoge rentetarieven van de Russische Centrale Bank.

Dmitry Orekhov, managing director bij het bureau National Credit Ratings, vertelde tegenover Kommersant dat het moratorium noodzakelijk is om te voorkomen dat systemisch belangrijke bedrijven instorten en daarmee een kettingeffect veroorzaken in de industrie, de arbeidsmarkt en regionale economieën. Hij voegde eraan toe dat het succes van staatssteun afhangt van de vraag of hiermee de productie en arbeidsplaatsen kunnen worden behouden en niet alleen geld wordt verspild aan inefficiënte bedrijven die structureel niet rendabel zijn.

Volgens Rosstar, het Russische staatsbureau voor statistiek, viel de Russische staalproductie vorig jaar met 1,5 procent terug, ondanks de vraag vanuit de defensiesector. Sindsdien is de achteruitgang versneld. In juni van dit jaar lag de Russische staalproductie 10,2 procent lager dan dezelfde maand vorig jaar. Onder invloed van de westerse sancties is ook de Russische staalexport met een derde teruggevallen. In 2021 werd daarbij nog een volume van 31 miljoen ton opgetekend. Het voorbije jaar was er sprake van een uitvoer van 20 miljoen ton.

Een geplande uitbreiding van de militaire uitgaven door de lidstaten van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (Navo) kan in het volgende decennium leiden tot een extra uitstoot van 1,32 miljard ton broeikasgassen. Dat is vergelijkbaar met de jaarlijkse uitstoot van Brazilië, de vijfde grootste producent van emissies ter wereld. Dat blijkt uit een rapport van de organisatie Scientists for Global Responsibility (SGR).

Militaire activiteiten zijn bijzonder afhankelijk van fossiele brandstoffen, maar officiële gegevens over militaire emissies per land zijn vaak onvolledig of helemaal niet beschikbaar. Volgens het rapport van Scientists for Global Responsibility (SGR) blijkt echter dat elke extra 100 miljard dollar aan militaire uitgaven naar schatting 32 miljoen ton koolstofdioxide in de atmosfeer kan brengen.

Deze uitstoot komt zowel van directe bronnen – zoals gevechtsvliegtuigen, oorlogsschepen en gepantserde voertuigen – als van indirecte bronnen, waaronder het transport van materieel, complexe wereldwijde toeleveringsketens en de effecten van oorlogvoering zelf. 

Naar aanleiding van de invasie van Rusland in Oekraïne en de dreiging van Donald Trump om historische bondgenoten te verlaten – kondigde de Navo plannen aan om de militaire uitgaven van zijn lidstaten te verhogen tot 3,5 procent van het bruto binnenlands product (BBP). Deze ingreep maakt deel uit van een bredere doelstelling om de veiligheidsbestedingen van elk lidstaat tot op 5 procent van het bruto binnenlands product te brengen.

Het behalen van de groeidoelstelling van 3,5 procent zou volgens het rapport 132 miljoen ton koolstofdioxide extra uitstoot veroorzaken, ongeveer gelijk aan de jaarlijkse uitstoot van 345 gascentrales of aan de totale uitstoot van het olieproducerende land Oman. Deze geplande stijging komt bovenop een verhoging van de financiering van 200 miljard dollar die tussen 2019 en 2024 werd gerealiseerd en die al leidde tot een toename van naar schatting 64 miljoen ton koolstofdioxide in de militaire voetafdruk van de Navo.

“Het is buitengewoon moeilijk om te zien hoe de huidige en geplande stijging van de militaire uitgaven te rijmen valt met de noodzakelijke ingrijpende acties om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen”, wordt in het rapport van Scientists for Global Responsibility aangevoerd. 

Klimaatakkoorden

Militaire emissies zijn enorm, maar moeilijk te volgen, grotendeels door een gebrek aan transparantie en verplichte rapportage. Het voorspellen van de gevolgen van extra budgetten is bovendien onzeker. Toch werd aangevoerd dat in 2019 de totale militaire koolstofvoetafdruk ongeveer 5,5 procent van de wereldwijde emissies – exclusief broeikasgassen uit oorlogvoering en wederopbouw na conflicten – zouden hebben bedragen. Dat is meer dan de gecombineerde bijdrage van de civiele luchtvaart (2 procent) en scheepvaart (3 procent).

Sindsdien zijn de wereldwijde militaire uitgaven sterk gestegen. Het voorbije jaar werd daarbij een niveau van 2,72 biljoen dollar gemeld. Dat is de grootste besteding die sinds het einde van de Koude Oorlog werd genoteerd. De grootste stijging werd opgetekend in Israël, waar vorig jaar 46,5 miljard dollar aan defensie werd uitgegeven. Er wordt aan toegevoegd dat het defensiebudget van de Verenigde Staten volgend jaar een niveau van 1 biljoen dollar zal bereiken. Dat betekent een stijging met 17 procent tegenover de bestedingen vorig jaar.

De bevindingen van het rapport suggereren dat militaire expansie een belangrijke rol zal spelen bij het overschrijden van de doelstellingen van de Klimaatakkoorden van Parijs, waarbij werd vooropgesteld dat de opwarming van de aarde tot maximaal 1,5 graden Celsius boven het pre-industriële niveau moet worden beperkt.

“Er is een dringende behoefte aan een snelle decarbonisatie om de meest gevaarlijke effecten van de klimaatverandering te voorkomen”, benadrukte onderzoeksleider Stuart Parkinson, directeur van Scientists for Global Responsibility. “Recente en geplande programma’s rond herbewapening en oorlogen duwen de wereld echter in de tegenovergestelde richting.”

Het rapport adviseert dat landen met militaire uitgaven die boven de grens van 0,5 procent van het bruto binnenlandse product uitstijgen, verplicht moeten worden om betrouwbare gegevens aan de Verenigde Naties te rapporteren, schattingen van conflictgerelateerde emissies te ondersteunen en plannen te maken om fossiele brandstoffen te vervangen. Daarbij zouden technologische maatregelen moeten worden doorgevoerd, maar zouden ook andere initiatieven – waaronder vredesakkoorden, wapenbeheersing en initiatieven voor ontwapening – moeten worden genomen.

Meer over dit onderwerp:

• Thales, Airbus en Leonardo willen Europees satellietbedrijf creëren
• Rheinmetall koopt militaire divisie Duitse scheepsbouwer
• Boeing levert militaire vliegtuigen aan Singapore
• Navantia levert eerste nieuw fregat voor Spaanse marine op
• Australië investeert 1,1 miljard dollar in onderwater-drones
• Drones belangrijke prioriteit in nieuw Europees defensiebeleid
• Typhon-raketsysteem in Japan illustreert Aziatische wapenwedloop

Startups uit Europese defensiesector trekken momenteel grote hoeveelheden privaat kapitaal aan. Investeerders willen immers hun positie versterken in een sector die van omvangrijke plannen voor herbewapening profiteert. Analisten verwachten dan ook dat deze trend zich voorlopig doorzet. 

Onder druk van de Amerikaanse president Donald Trump, de aanhoudende oorlog in Oekraïne en wijdverbreide geopolitieke instabiliteit besloten zowel de Europese Unie als het Verenigd Koninkrijk dit jaar hun defensie-uitgaven drastisch op te voeren. Daarbovenop spraken de lidstaten van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (Navo) de voorbije zomer af hun uitgaven voor defensie naar 5 procent van het bruto binnenlands product te verhogen.

Sinds de aanval van Rusland op Oekraïne begin 2022 stroomt privaat kapitaal naar Europese defensiebedrijven. Het voorbije jaar bereikte de instroom van durfkapitaal in Europese startups uit de defensiesector volgens een rapport van analist Dealroom een recordniveau van 5,2 miljard dollar, terwijl de bredere markt voor durfkapitaal in de regio tegelijkertijd nochtans een inkrimping vertoonde. “De interesse voor investeringen in startups uit de defensiesector en veiligheidsindustrie is onvergelijkbaar met enkele jaren geleden”, benadrukte Yoram Wijngaarde, topman van Dealroom daarbij.

Loredana Muharremi, aandelenanalist bij Morningstar, stelde dat de toename dit jaar verder is versneld, onder meer door de hogere vraag van beleggers naar beursgenoteerde defensiebedrijven. “Sinds 2022 zien we een duidelijke omslag in de private defensiemarkt in Europa, met een scherpe versnelling in de eerste helft van dit jaar”, beklemtoonde Muharremi. “De nieuwe doelstellingen van de Navo leiden tot hogere waarderingen en deals met een grotere omvang.”

De analisten wijzen erop dat ook de aard van de transacties verandert. “In het verleden waren vooral fusies en overnames de norm, maar momenteel neemt durfkapitaal een grotere positie in”, werpen ze op. Veel startups richten zich daarbij op software, kunstmatige intelligentie, drones, cyberbeveiliging en ruimtevaart. Dit zijn terreinen die niet altijd tot de kernactiviteiten van traditionele defensiebedrijven behoren.”

Naast Europese investeerders tonen ook Amerikaanse partijen meer belangstelling in de sector. Zo ziet Scout Ventures uit Texas, dat zich richt op jonge bedrijven, Europa als een van de nieuwe kernregio’s naast Zuidoost-Azië en de Golfstaten. “Waar het geld naartoe gaat, volgen ondernemers”, merkte Cody Huggins, analist bij Scout Ventures, op.

Wendbare startups

Ook Europees durfkapitaal legt de nadruk steeds meer op defensie. IQ Capital uit het Verenigd Koninkrijk investeert sinds 2005 in defensiegerelateerde bedrijven, maar richt zich de laatste jaren expliciet op startups die militaire technologie als absolute kernactiviteit hebben. Partner Archie Muirhead, partner bij IQ Capital, wijst op de groeiende kans om Europese bedrijven uit te bouwen tot multinationale spelers, al erkent hij dat succesvolle exits in de sector voorlopig nog uitblijven.

Daarnaast ontstaan nieuwe fondsen die zich uitsluitend op defensie richten. Dat geldt onder meer voor het Britse fonds Defence Invest, dat vorig jaar door voormalige militairen werd opgericht en actief zoekt naar investeringsmogelijkheden in onder meer Oekraïne en Oost-Europa. 

Matt Kuppers, mede-oprichter van Defence Invest, benadrukt dat de markt nog steeds ondergefinancierd is en dat veel kansen liggen in activiteiten rond communicatietechnologie, batterijen en cruciale defensie-componenten. Volgens Kuppers hebben startups een voordeel doordat zij wendbaarder zijn dan gevestigde defensiebedrijven. Ze kunnen sneller innoveren en nieuwe technologie ontwikkelen zonder direct gebonden te zijn aan zware certificering-regels.

Een voorbeeld is de Britse startup Valarian, die gespecialiseerd is in databeveiliging en al overheidsovereenkomsten wist binnen te halen. Het bedrijf haalde recent 7 miljoen dollar op, onder meer van Artis Ventures, een vroege investeerder in Palantir. Volgens Max Buchan, chief executive van Valarian, biedt de huidige geopolitieke situatie Europa een unieke kans om meer onafhankelijk op te treden. “De regeringen van de Navo-lidstaten kopen geen producten of technologieën, maar capaciteiten”, beklemtoonde hij.

Toch blijft de concurrentie met grotere Amerikaanse bedrijven een uitdaging. Europese defensieconcerns pleiten daarom voor meer steun aan ondernemingen die in de regio zijn gevestigd. Ook de Europese Unie moedigt lidstaten aan om bij voorkeur Europese leveranciers te kiezen. Volgens Muirhead zal echter ook Amerikaanse technologie in Europa worden aangekocht. “Het idee dat Europa geen Amerikaanse technologie meer zou inkopen, is overdreven”, merkte hij op. “De dynamiek zal heen en weer bewegen, afhankelijk van de transatlantische verhoudingen.”

De Zwitserse onderneming Victorinox, fabrikant van zakmessen, onderzoekt de mogelijkheid om een deel van zijn productie naar de Verenigde Staten te verplaatsen. Met die ingreep zou het bedrijf immers de impact van de Amerikaanse importheffingen kunnen verzachten. Dat heeft Carl Elsener, chief executive van Victorinox, in een interview met het Duitse zakenblad WirtschaftsWoche bevestigd.

“We kijken of een aantal productiefasen aan het einde van de waardeketen – zoals de laatste reiniging en het verpakken van keukenmessen – in de Verenigde Staten zouden kunnen worden uitgevoerd”, verduidelijkte Elsener. “Hierdoor daalt de waarde van de goederen waarover wij invoerrechten moeten betalen.” De ingreep zou een besparing tussen 10 procent en 15 procent kunnen opleveren.

Zwitserland wordt door het handelsbeleid van de Amerikaanse president Donald Trump zwaar getroffen. Trump kondigde eerder deze maand aan de invoerheffingen op Zwitserse producten tot 39 procent te verhogen. Dat is beduidend meer dan de heffing van 15 procent die aan de Europese Unie werd opgelegd. Die beslissing zal Victorinox volgens Elsener 13 miljoen dollar (11 miljoen euro) per jaar kosten.

De Verenigde Staten vertegenwoordigen een belangrijke afzetmarkt voor Zwitserse machines, horloges en chocolade. Victorinox, dat naast zijn iconische zakmessen ook professionele keukenmessen produceert, boekte vorig jaar een omzet van 417 miljoen Zwitserse frank (442 miljoen euro). Die omzet wordt voor 13 procent op de Amerikaanse markt gerealiseerd.

Volgens Elsener komen de importheffingen bovendien op een moeilijk ogenblik. “De sterke Zwitserse frank zet onze concurrentiekracht en marges al sterk onder druk”, benadrukte hij. De economische onzekerheid rond Trumps handelsbeleid heeft de vraag naar de Zwitserse frank als een veilige haven vergroot. Dat fenomeen jaagt de koers van de munt verder op, waardoor Zwitserse exportproducten in het buitenland duurder worden.

Omdat Victorinox in de Verenigde Staten momenteel nog een grote voorraad heeft, zal de impact van de nieuwe tarieven pas begin volgend jaar voelbaar worden. Voorlopig houdt Victorinox de situatie afwachtend in de gaten. Het is echter niet waarschijnlijk dat de iconische zakmessen volledig in de Verenigde Staten zouden worden geproduceerd. “De Zwitserse origine is onlosmakelijk met het merk verbonden”, betoogde Elsener.

Rolls-Royce, bouwer van onder meer vliegtuigmotoren, heeft de ambitie om uit te groeien tot het grootste beursgenoteerde bedrijf van het Verenigd Koninkrijk. Dat heeft Tufan Erginbilgic, topman van Rolls-Royce, gezegd. Erginbilgic ziet die doelstelling binnen bereik dankzij de verwachte groei in de vraag naar kleine modulaire kernreactoren. Deze reactoren, bedoeld voor lokale energiecentrales, moeten bijdragen aan de energie-onafhankelijkheid van het land.

Het farmaconcern AstraZeneca is met een beurswaarde van ongeveer 172 miljard pond momenteel het grootste beursgenoteerde van het Verenigde Staten. Om dat niveau te kunnen overtreffen moet Rolls-Royce, dat momenteel een beurswaarde van ongeveer 92 miljard pond heeft, nog wel een lange weg afleggen. Daarbij moet de motorenbouwer ook nog ondernemingen zoals HSBC Holdings (163 miljard pond), Shell (155 miljard pond), Unilever (110 miljard pond) en British American Tobacco (93 miljard pond) voorbijsteken.

Volgens Erginbilgic ligt het potentieel van Rolls-Royce in de civiele kernenergie, waarbij het bedrijf gebruik maakt van de nucleaire technologie die oorspronkelijk voor de Britse onderzeevloot werd ontwikkeld. Rolls-Royce heeft voor de levering van kleine modulaire reactoren inmiddels contracten gesloten met de regeringen van het Verenigd Koninkrijk en Tsjechië. “Geen enkel privébedrijf ter wereld beschikt over onze nucleaire expertise”, stipte Erginbilgic. “Als we wereldwijd geen marktleider worden, hebben we iets verkeerd gedaan.”

Erginbilgic gaat ervan uit dat de wereldwijde markt voor kleine modulaire reactoren een waarde van meer dan 1 biljoen dollar kan bereiken. Hij verwacht dat er tegen het midden van deze eeuw ongeveer vierhonderd reactoren zullen worden geïnstalleerd. “Bovendien moet er rekening worden gehouden dat de noodzaak aan deze kleine modulaire reactoren nog verder zal groeien”, stipt de topman van Rolls-Royce aan. “De technologie moet immers een antwoord kunnen bieden aan de enorme energiebehoefte van datacenters die kunstmatige intelligentie moeten aandrijven.”

De beurskoers van Rolls-Royce heeft sinds het aantreden van Erginbilgic aantreden in januari 2023 een vertienvoudiging laten optekenen. Erginbilgic zette de hervormingen van zijn voorganger Warren East op volle kracht door. Daarmee moest Rolls-Royce herstellen van een aantal zware klappen. Het Britse concern was onder meer geconfronteerd met recordboetes wegens een wereldwijde corruptie. Daarnaast moest Rolls-Royce ook miljarden ponden investeren om problemen met zijn motoren Trent 1000 voor de Boeing 787 Dreamliner op te lossen.

Sinds het aantreden van Erginbilgic heeft Rolls-Royce in de ranglijst van grootste Britse beursgenoteerde bedrijven al ondernemingen zoals British Petroleum, BAE Systems, Barclays en Rio Tinto ingehaald.

De eigenaars van de Duitse autobouwer Porsche hebben de lancering aangekondigd van een nieuw investeringsfonds, dat zich op activiteiten in de defensiesector moet toespitsen. Daarmee hoopt ook Porsche te kunnen profiteren van de golf van herbewapening die momenteel in Europa kan worden opgemerkt.

“Met zijn investeringen in de defensiesector wil Porsche helpen om onze waarden, democratie en vrijheid te verdedigen”, verklaarden woordvoerders van de Porsche Holding (Porsche SE). “We leven momenteel in een wereld waarin vrijheid en veiligheid niet langer vanzelfsprekend zijn.” Specifiek werd gewezen op Rusland, dat zich volgens de woordvoerders met zijn agressieve oorlog tegen Oekraïne, toenemende spanningen in Azië en een toenemend aantal cyberaanvallen op cruciale infrastructuur als een steeds grotere bedreiging opwerpt.

De Porsche Holding heeft momenteel vooral belangen in de autobouwer Porsche en de Volkswagen Group, wil naar eigen zeggen ook investeerders uit heel Duitsland en Europa aanspreken. De stap naar defensie markeert een symbolisch moment voor de familie Porsche, die sinds de jaren zestig de defensiesector in het algemeen zoveel mogelijk heeft vermeden.

Ferdinand Porsche, oprichter van het automerk Porsche en ontwerper van de iconische Volkswagen Kever, was in het Duitsland van Adolf Hitler een prominente figuur. Hij speelde een sleutelrol in het ontwerp van tanks en hun geschutskoepels en werkte zelfs korte tijd aan het Vergeltungswaffe 2 (V2). Hij werd door die activiteiten ook een vertrouweling van Adolf Hitler. Sindsdien hebben zijn nakomelingen geprobeerd om van dit hoofdstuk uit hun geschiedenis zoveel mogelijk afstand te nemen. 

De Porsche Holding stelde echter dat de hernieuwde focus op defensie in Europa leidt tot kansen die het bedrijf wil benutten. “Op weg naar een gediversifieerd investeringsplatform houden we de ontwikkelingen in defensie, veiligheid en Europese weerbaarheid nauwlettend in de gaten”, benadrukte Hans Dieter Pötsch, voorzitter van de Porsche Holding. “We willen in onze portfolio een grotere belangstelling voor defensiesector uitbouwen, zonder echter onze kernfocus op mobiliteit en industriële technologie te verliezen.”

De Porsche Holding gaf verder aan dat de investeringen van het fonds zich zullen richten op technologiegedreven gebieden zoals satellietbewaking, censoren, systemen voor verkennings, cyberbeveiliging en logistieke systemen. “Onze kernbedrijven confronteren zich met hun verleden”, merkte een woordvoerder van de holding op.

“Zowel Volkswagen als Porsche zien de omgang met hun geschiedenis als een blijvende taak en blijven zich aan dit proces wijden. Daarom zien wij verantwoordelijkheid niet als een historische last, maar als een opdracht voor het heden. Elke investering van Porsche in defensie en veiligheid draagt bij aan de versterking van Duitsland en Europa. Wij nemen onze historische verantwoordelijkheid ernstig en beoordelen onze investeringen zorgvuldig.”

Naast zijn belangen in de auto-industrie heeft de Porsche Holding al geïnvesteerd in bedrijven die gespecialiseerd zijn in technologieën die zowel voor civiele als militaire toepassingen zijn geschikt. De Duitse holding heeft onder meer belangen in de Duitse raket-startup Isar Aerospace en dronefabrikant Quantum Systems. Volgens de holding zou elke investering in de defensiesector in Duitsland een stimulans voor innovatie kunnen geven die ook de civiele sector ten goede komt. Onder meer Deutsche Telekom zou mogelijk bij het nieuwe defensiefonds betrokken worden.

Japan, dat decennialang gold als een pacifistische natie met strenge beperkingen op wapenexport, zet een historische stap naar de wereldwijde defensiemarkt. Het Japanse bedrijf Mitsubishi Heavy Industries mag immers een vloot fregatten leveren aan Australië. Hiermee lijkt Japan zijn positie als opkomende wapenexporteur – in een geopolitiek klimaat dat door toenemende spanningen en krappe internationale wapenvoorraden wordt gekenmerkt – te verstevigen.

Analisten waarschuwen echter dat de Japanse beperkingen op het gebied van productie en personeel zal moeten overwinnen om zich te bewijzen als geloofwaardig alternatief voor Amerikaanse, Europese en Zuid-Koreaanse defensiebedrijven. Het fregattencontract van 6,5 miljard dollar dat recent tussen Japan en Australië werd afgesloten, zou sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog de eerste internationale verkoop zijn van een volledig Japans defensieplatform met offensieve capaciteiten.

Het contract moet dienen als een model voor de toekomstige export van Japanse oorlogsschepen, raketten en radarsystemen. “Dit contract betekent voor Japan een grote doorbraak,” beklemtoonde Hirohito Ogi, onderzoeker bij het Institute of Geoeconomics. “Het zal Japanse defensiebedrijven extra motiveren om internationaal nieuwe wapencontracten na te streven.”

Het succes van Mitsubishi Heavy Industries valt samen met wereldwijd stijgende defensiebudgetten, aangejaagd door conflicten in Oekraïne en het Midden-Oosten, samen met pogingen van bondgenoten van Verenigde Staten in de Indo-Pacific om hun legers te versterken tegenover de groeiende macht van China.

Japan staat momenteel alleen export van dodelijke wapens toe indien het ontvangende land niet betrokken is bij een actief conflict. In 2014 hief Japan een zelfopgelegd verbod op bijna alle wapenexporten op. Dat verbod, dat sinds de late jaren zestig van kracht was, had de technologisch sterke Japanse industrie beperkt tot leveringen voor de zelfverdediging van het land. Grote contracten bleven echter uit, vooral nadat Japan in 2016 een Australisch duikbootproject ter waarde van 35 miljard dollar aan Frankrijk verloor.

Volgens Ogi is het verschil nu echter dat de huidige internationale wapenmarkt wordt gekenmerkt door een gebrek aan productiecapaciteit. “De Verenigde Staten kunnen niet voldoen aan alle vragen die hun bondgenoten op militair gebied hebben”, voeren experts aan. “Tegelijkertijd had Japan de capaciteit beschikbaar die Australië op dit ogenblik nodig had.” Daarbij wordt er opgemerkt dat Mitsubishi Heavy Industries onder meer fregatten met een grotere actieradius en een hogere vuurkracht kon leveren dan zijn Duitse concurrent  Thyssenkrupp.

Japan is daarnaast in beeld voor een samenwerking met het project dat Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten (Aukus) hebben opgezet rond de ontwikkeling van autonome duikboten. Volgens Masashi Murano, analist bij het Hudson Institute, krijgt het fregatten-contract een bredere betekenis omdat Japan en Australië waarschijnlijk ook op het gebied van stealth-technologieën gaan samenwerken.

Politiek gevoelig

Japan ontwikkelt ook al samen met het Verenigd Koninkrijk en Italië een gevechtsvliegtuig dat internationaal verkocht moet worden om ontwikkelingskosten terug te verdienen. Tevens beschikt Japan over geavanceerde raketten voor luchtverdediging en ruimtevaarttechnologie. Ook dit kunnen mogelijke toekomstige exportproducten van de Japanse defensiesector worden.

Toch blijft wapenexport in Japan politiek bijzonder gevoelig. Er is immers grondwettelijk vastgelegd dat het land een pacifistische koers moet varen. Daarbij vormt ook de beperkte productiecapaciteit een belangrijke uitdaging. Japanse wapenfabrikanten kunnen immers mogelijk problemen krijgen om voor de export voldoende producten te leveren.

Dit is een gevolg van het feit dat ook de binnenlandse vraag naar wapens toeneemt. Japan wil immers over twee jaar 2 procent van zijn bruto binnenlands product aan defensie besteden. Op dit ogenblik wordt een niveau van 1,8 procent gehanteerd. Hierdoor zal een groot deel van de productiecapaciteit in eerste instantie voor binnenlands gebruik worden gereserveerd, waardoor minder volumes overblijven voor internationale klanten. De Japanse fabrikanten moeten dan ook hun productie opschalen om zowel aan de binnenlandse vraag als aan exportorders te kunnen voldoen.

Yoshinori Kanehana, topman van Kawasaki Heavy Industries, die onder meer de Chinook-helikopter onder licentie van Boeing bouwt, erkende dat het voor Japanse bedrijven niet gemakkelijk is om de productie op te drijven. Om die groei te kunnen realiseren, is immers bijkomend personeel nodig. Maar de Japanse arbeidsmarkt wordt nu al met een grote krapte geconfronteerd.

“Maar als het land zijn leveringsproblemen kan aanpakken, kan Japan een sterke positie in de wereldwijde wapenindustrie uitbouwen”, werpt Corey Wallace, politiek wetenschapper aan de Kanagawa University, op. “Er zijn veel middelgrote militaire mogendheden die zich geen Amerikaans materieel kunnen veroorloven. Japan heeft hierdoor momenteel een uitgelezen kans om in de wapenexport een belangrijke partij te worden.”

De wapenindustrie in Europa groeit momenteel drie keer sneller dan in vredestijd. Er kunnen op dit ogenblik in de Europese wapenindustrie 7 miljoen vierkante meter aan nieuwe industriële ontwikkelingen worden geregistreerd. Dat blijkt uit een onderzoek van de Britse zakenkrant Financial Times, gebaseerd op satellietbeelden – gemaakt door Sentinel-1 van het European Space Agency (ESA) over 150 sites van 37 verschillende bedrijven.

“Sinds de invasie van Rusland in Oekraïne in 2022 blijkt de bouwactiviteit bij de Europese wapenproducenten fors te zijn toegenomen”, meldt de Financial Times. “De gegevens tonen aan dat lang beloofde vernieuwing van de Europese defensiesector, gestimuleerd door belangrijke publieke subsidies, zich niet alleen vertaalt in beleidsbeloftes en uitgaven, maar ook zichtbaar wordt in beton en staal.”

“Dit gebeurt bovendien niet in gemakkelijke omstandigheden. Lidstaten van de Europese Unie vragen zich immers af op welke manier de wapenleveringen aan Oekraïne kunnen worden volgehouden en tegelijkertijd eigen voorraden kunnen worden opgebouwd. Daarbij moet ook worden rekening gehouden met de onzekerheid over de verdere bijdrage van de Verenigde Staten aan de Europese veiligheid.

Uit de data van Sentinel-1 blijkt dat ongeveer een derde van de onderzochte locaties tekenen van uitbreiding of bouwactiviteiten vertoonde. “De omvang en de verspreiding van de waargenomen bouwactiviteiten wijzen op een fundamentele verandering in de manier waarop Europa zich voorbereidt op defensie”, stippen de analisten aan.

“Waar voorheen vooral werd geproduceerd op basis van directe en tijdelijke behoeften – volgens het zogenaamde just-in-time principe dat typisch is voor vredestijd – richt men zich nu op het opbouwen van een veel robuustere en grotere industriële basis. Deze basis moet Europa in staat stellen om bij een langdurig conflict snel en in grotere volumes wapens en munitie te kunnen produceren.”

“Dit zijn diepgaande en structurele veranderingen die de defensie-industrie op middellange en lange termijn zullen transformeren”, benadrukt William Alberque, analist bij het Asia Pacific Forum. “Een massaproductie van granaten leidt ertoe dat de benodigde metalen en explosieven beter en sneller beschikbaar komen. Dit zorgt er vervolgens voor dat de kosten en de technische moeilijkheden van het produceren van raketten aanzienlijk afnemen. Zodra de productie van basismunitie op grote schaal op gang komt, wordt het dan ook veel gemakkelijker en goedkoper om ook complexere wapensystemen te maken.”

Asap

De analisten wijzen erop dat in het begin van dit decennium op 790.000 vierkante meter activiteiten – graafwerkzaamheden, nieuwbouw, het aanleggen van wegen en constructie – werden geregistreerd. Dat is echter inmiddels opgelopen tot een oppervlakte van 2,8 miljoen vierkante meter. Een van de grootste uitbreidingen vond plaats bij een gezamenlijk project van het Duitse defensiebedrijf Rheinmetall en het Hongaarse staatsbedrijf N7 Holding in Várpalota in het westen van Hongarije een enorm productiecomplex voor munitie en explosieven is gebouwd. In 2022 bestond het terrein daar nog vooral uit onbebouwde velden.

Bij deze werken kon ook de steun van de Europese Unie worden teruggevonden. Daarbij wordt verwezen naar het programma Act in Support of Ammunition Production (Asap), waarbij de Europese Unie 500 miljoen euro investeert om knelpunten in de productie van munitie en raketten aan te pakken. “Bedrijven die door dit programma worden ondersteund, kenden een snellere groei dan ondernemingen die buiten het initiatief vielen of op een wachtlijst staan”, stippen de onderzoekers aan.

Het merendeel van de activiteit bij de locaties die aan het Asap-programma deelnemen, vindt plaats bij fabrieken die granaten produceren. Dit weerspiegelt de prioriteit die aan de productie van munitie wordt verleend. Andrius Kubilius, Europees commissaris voor defensie, wees daarbij naar de snelle uitbouw van de capaciteit. Bij de uitbraak van de oorlog in Oekraïne kon de Europese Unie jaarlijks ongeveer 300.000 stuks munitie produceren. Dat zal eind dit jaar opgelopen zijn tot ongeveer 2 miljoen eenheden.

De Europese Commissie bespreekt momenteel een nieuw defensieprogramma van 1,5 miljard euro. Dat zou volgens de Europese Commissie de logica van het Asap-programma, met subsidies en de financiering van een gezamenlijke inkoop, volgen. Volgens Kubilius wordt onderzocht of soortgelijke methoden ook voor een uitbreiding in andere sectoren – zoals raketten, luchtverdediging, artillerie en drones – zou kunnen worden gebruikt.

Volgens Thorstein Korsvold, topman van het Noors-Finse defensiebedrijf Nammo, benadrukte dat een Asap-benadering ook in andere domeinen noodzakelijk is. “Raketten voor luchtverdediging en krachtige explosieven worden momenteel slechts in zeer beperkte hoeveelheden geproduceerd”, waarschuwde hij. Experts wijzen erop dat de capaciteit voor langeafstandsraketten voor Europa en de Navo een blijvend probleem vormt. Daarbij merken ze op dat raketten een absoluut noodzakelijke afschrikking moeten garanderen tegen de superieure Russische grondtroepen, waar er immers van een massale mobilisatie sprake is.