De toename van het aantal buitenlandse werknemers heeft Europa geholpen de inflatie te beteugelen zonder dat de economische groei sterk werd afgeremd. Dat heeft Christine Lagarde, voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB), tijdens het jaarlijkse economische symposium van de Amerikaanse Federal Reserve in Jackson Hole, gezegd.

Volgens Lagarde is de stijging van zowel het aantal buitenlandse werknemers als hun arbeidsparticipatie een doorslaggevende factor geweest. “In Duitsland zou het bruto binnenlands product zonder de bijdrage van de migranten tegenover 2019 met ongeveer 6 procent zijn gekrompen”, wierp Lagarde op. “Ook de sterke groei van de Spaanse economie na de pandemie is in belangrijke mate te danken aan de activiteiten buitenlandse arbeidskrachten.”

Economen delen de analyse van Lagarde. De instroom van migranten stelde volgens hen bedrijven in staat de productie op te voeren en in te spelen op de sterke vraag die na de coronacrisis en de bijbehorende stimuleringsmaatregelen kon worden opgemerkt. “Die extra arbeidskrachten hielpen de inflatie in zowel Europa als de Verenigde Staten te temperen”, wordt er aangevoerd.

“Tegelijkertijd heeft echter de groei van de immigratie de politieke spanningen in beide regio’s aangewakkerd”, poneerde Lagarde. “Arbeidsmigratie kan in principe een cruciale rol spelen bij het verlichten van personeelstekorten, zeker nu de bevolking vergrijst. “Maar de politieke druk kan de instroom steeds meer gaan beperken.”

Naast migratie noemde Lagarde ook andere factoren die de Europese groei overeind hielden ondanks stijgende rente. Daarbij verwees ze naar lagere reële lonen, het vasthouden van personeel door bedrijven en een toename van oudere werknemers op de arbeidsmarkt. Historisch gezien leiden hogere rentes vaak tot recessies en oplopende werkloosheid. Maar dat gebeurde niet nadat de Europese Centrale Bank in 2022 en 2023 de rente gevoelig verhoogde. De klassieke economische logica ging dit keer niet op.

Hoewel buitenlandse werknemers in 2022 slechts 9 procent van de Europese beroepsbevolking uitmaakten, waren zij in de voorbije drie jaar verantwoordelijk voor de helft van de groei van het arbeidsaanbod. Ook het toenemende aantal ouderen dat langer doorwerkt, speelde een rol. “Zonder die ontwikkeling zou de werkloosheid in de eurozone nu 6,6 procent bedragen in plaats van de huidige 6,3 procent”, beklemtoonde Lagarde.

“Een vergelijkbaar beeld is zichtbaar in Japan”, voerde Kazuo Ueda, gouverneur van de Bank of Japan, in Jackson Hole aan. Buitenlandse werknemers vormen In Japan slechts 3 procent van de beroepsbevolking, maar ook daar waren zij verantwoordelijk voor de helft van de recente groei van het arbeidsaanbod.

De reputatie van goud als ultiem toevluchtsoord in tijden van onrust staat onder druk. Dat stelt David McMillan, hoogleraar financiën aan de University of Stirling. Terwijl goud en aandelenkoersen zich normaal gesproken in tegengestelde richting bewegen, volgen ze nu een parallel parcours. Dit zet volgens McMillan vraagtekens bij de klassieke rol van goud als een investering die bedoeld is om verliezen op aandelen te compenseren. 

“In april van dit jaar bereikte de goudprijs een historisch hoogtepunt en nog altijd noteert het edelmetaal dicht bij dat record”, verduidelijkt David McMillan. “Volgens de traditionele beleggingswijsheid geldt goud als een zogeheten veilige haven. Goud wordt immers bestempeld als een zekerheid in turbulente tijden, wanneer beleggers hun geld weghalen uit risicovollere activa zoals aandelen. Maar opmerkelijk genoeg noteerde ook de Amerikaanse index S&P500 in augustus op een recordniveau en bleef ook nadien in de buurt van die piek.”

Historisch gezien bewoog goud mee met grote economische schokken. De waarde van het edelmetaal steeg tijdens de oliecrisis van de jaren zeventig van de voorbije eeuw, daalde in de bloeiperiode van de late jaren negentig en zakte opnieuw toen de wereldeconomie zich na 2009 herstelde.”

“Sindsdien vertoont de goudprijs echter opvallend veel gelijkenissen met de aandelenmarkten”, benadrukt de econoom. “Daarmee vervaagt daarmee de rol van goud als veilige haven. De huidige economische context laat een dubbel beeld zien. Enerzijds zakken de rentes nu centrale banken versoepelen, wat consumptie en investeringen stimuleert. Bedrijfswinsten stijgen, de groeicijfers zijn positief en de verwachtingen rond kunstmatige intelligentie wakkeren optimisme aan. Dat verklaart de kracht van de aandelenmarkten.”

“Tegelijkertijd echter zorgen geopolitieke risico’s – van de oorlog in Oekraïne tot spanningen in het Midden-Oosten – voor een aanhoudende onzekerheid. Ook het grillige handelsbeleid van de Amerikaanse president Donald Trump voegt instabiliteit toe, met wisselende importheffingen die de wereldhandel onder druk zetten. Dergelijke factoren zouden beleggers normaal gesproken richting goud drijven. Maar dat verklaart niet volledig het hoge niveau waarop de goudprijs inmiddels staat.”

De omslag begon na het barsten van de dotcomzeepbel begin deze eeuw. Met de opkomst van zogenoemde exchange-traded funds (ETF’s) werd goud steeds meer verhandeld als een gewoon financieel product. Het eerste goudfonds verscheen in 2004 en het aanbod sindsdien is het aanbod geëxplodeerd. Vooral na de financiële crisis van 2008 was er sprake van een sterke toename.

“Daar komt bij dat de status van de Amerikaanse dollar als wereldreservemunt ter discussie staat”, werpt McMillan op. “Steeds meer landen onderzoeken de mogelijkheid om internationale handel – bijvoorbeeld in olie – in hun eigen valuta af te rekenen. Die twijfel heeft centrale banken ertoe aangezet om hun goudvoorraden uit te breiden. Dit alles heeft tot resultaat dat goud en aandelen sinds de financiële crisis vaak eenzelfde koers volgen. Daarmee is goud zijn traditionele functie als bescherming tegen dalende aandelen grotendeels kwijtgeraakt. Het edelmetaal wordt nu vooral bestempeld als een volwaardige beleggingscategorie naast aandelen, obligaties en grondstoffen.”

Dat betekent volgens McMillan echter niet dat goud zijn waarde verloren heeft. “Het beperkte aanbod, de blijvende vraag vanuit de juwelenindustrie en de rol in diverse productieprocessen maken van het metaal nog steeds een begeerd goed”, verduidelijkt hij. “Omdat de intrinsieke waarde wereldwijd wordt erkend, zal de glans van goud bovendien nooit helemaal verdwijnen – ook al is het geen veilige haven meer – maar onderdeel van een gebalanceerde portefeuille.”

Afrika voldoet aan alle voorwaarden om op het gebied van duurzaamheid een supermacht te worden. Dat heeft António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, tijdens de Tokyo International Conference on African Development (TICAD) gezegd. Guterees riep daarbij op tot meer investeringen in duurzame energie op het Afrikaanse continent, dat bijzonder rijk is aan hulpbronnen.

“We moeten financiering en technologie mobiliseren, zodat de natuurlijke rijkdommen van Afrika ook aan de Afrikaanse bevolking ten goede komen”, benadrukte Guterees. “We moeten op het Afrikaanse continent een bloeiende sector voor hernieuwbare energie en productie opbouwen. De ontwikkeling van duurzame energie in Afrika zal de energieprijzen verlagen, de toeleveringsketens diversifiëren en de decarbonisatie voor iedereen versnellen.”

China heeft het voorbije decennium zwaar in Afrika geïnvesteerd. Chinese bedrijven tekenden op het Afrikaanse continent deals ter waarde van honderden miljarden dollars voor de financiering van havens, spoorwegen, wegen en andere projecten die in het Belt & Road Initiative van de Chinese premier Xi Jinping kaderen. Nieuwe leningen drogen echter op en ontwikkelingslanden worstelen met een golf aan schulden bij zowel China als internationale particuliere kredietverstrekkers. Ook de westerse hulp aan Afrikaanse landen is gekrompen, onder meer door de ontmanteling van het Amerikaanse ontwikkelingsagentschap onder president Donald Trump.

Guterres waarschuwde dat de schulden de ontwikkeling niet mogen verdrinken. Hij wierp op dat Afrika meer goedkope financiering – met lage rentes en langere terugbetalingstermijnen – ter beschikking moet krijgen en grotere leenmogelijkheden van multilaterale ontwikkelingsbanken nodig heeft. Hij pleitte daarnaast voor meer investeringen in klimaatoplossingen. “Afrika beschikt over alle troeven – van de beschikbaarheid van zon en wind tot de aanwezigheid van cruciale mineralen die nieuwe technologieën aandrijven – om op het gebied van duurzaamheid een supermacht te worden”, beklemtoonde hij.

De Japanse premier Shigeru Ishiba kondigde aan dat zijn land over een periode van drie jaar tijd in Afrika dertigduizend mensen een opleiding in kunstmatige intelligentie wil aanbieden. Hij wil ook de lancering van een Japans-Afrikaans Economisch Partnerschap onderzoeken. Ishiba maakte tevens gewag van een distributienetwerk dat Afrikaanse landen met naties rond de Indische Oceaan zou verbinden, onder meer met scheepvaartroutes, handelsnetwerken of logistieke infrastructuur.

De Zuid-Afrikaanse president Cyril Ramaphosa en zijn Keniaanse collega William Ruto benadrukten dat ontwikkelingshulp voor Afrika door partnerships rond investeringen zou moeten worden vervangen.

In Europa is reizen met het vliegtuig meestal nog altijd goedkoper dan met de trein. Dat is de conclusie van een onderzoek van de natuurorganisatie Greenpeace, gebaseerd op een analyse van 109 internationale en 33 binnenlandse routes in eenendertig landen.

“Hoewel treinreizen iets competitiever zijn geworden, blijft vliegen in Europa vaak nog altijd de goedkoopste optie te zijn”, stipt Greenpeace aan. Het onderzoek toonde dat op 54 procent van de grensoverschrijdende verbindingen reizen met het vliegtuig goedkoper was dan met de trein. Bij de binnenlandse trajecten was de trein bij 70 procent van de verbindingen goedkoper.

Het rapport toont wel enkele opvallende prijsverschillen. Op de route tussen Barcelona en Londen kostte een vliegticket slechts 14,99 euro, terwijl voor het goedkoopste treinticket op hetzelfde traject 389 euro moest worden betaald. Daarmee was de trein op de verbinding tussen Barcelona en Londen 25 keer duurder dan het vliegtuig. Vergelijkbare verschillen werden gevonden op de verbinding tussen London en Bratislava (waar de trein 23 keer duurder was dan het vliegtuig), tussen Parijs en Kopenhagen (22 keer duurder) en tussen Madrid en Brussel (11,5 keer duurder).

Daarentegen liggen de treinprijzen in Centraal-Europa en Oost-Europa, vooral in de Baltische staten en Polen, aanzienlijk lager. De route tussen Vilnius en Warsaw bleek voor de treinreizigers het goedkoopst. Een treinticket kostte op die verbinding slechts 25 euro, tegenover 337 euro voor een verplaatsing met het vliegtuig. Andere betaalbare treinverbindingen werden gevonden op de routes tussen Praag en Boedapest, Berlijn en Praag en Riga en Vilnius, die op nagenoeg alle dagen goedkoper waren dan vliegen.

Litouwen kent de laagste treintarieven. Ook in Polen en Slovenië haalt het treinvervoer goede scores. In die landen bleek de trein op respectievelijk 89 procent en 80 procent van de routes goedkoper dan het vliegtuig. Frankrijk is voor het spoorvervoer het minst prijsvriendelijk, want op 95 procent van de routes in het land bleek het vliegtuig goedkoper dan de trein. Ook Spanje (92 procent), het Verenigd Koninkrijk (90 procent) en Italië (88 procent) blijken het vliegtuig bijzonder gunstig gestemd te zijn.

Fiscale voordelen

“Er is wel een positieve trend merkbaar”, benadrukte Greenpeace. “In 2023 was op slechts 27 procent van de onderzochte routes in Europa de trein goedkoper dan het vliegtuig. Dat aandeel is inmiddels tot 41 procent opgelopen. Die verbetering kon vooral worden gerealiseerd door een vermindering van het aantal extreem goedkope vluchten, terwijl bij de trein een meer gematigde prijsstijging kon worden opgemerkt.”

Greenpeace wijt de onevenwichtige prijsniveaus aan de belastingvoordelen die vaak aan de luchtvaartmaatschappijen worden teogekend, terwijl de spoorbedrijven met hoge kosten worden geconfronteerd. “De klimaatcrisis verergert, maar toch blijft het Europese belastingsysteem de meest vervuilende manier van reizen bevoordelen”, betoogt Herwig Schuster, expert vervoer bij Greenpeace.

De natuurorganisatie vraagt dat de Europese Unie bijzondere treintickets, die voordelig zijn en klimaatvriendelijk reizen stimuleren, op de markt zou brengen. Dit zou reizigers kunnen stimuleren om vaker voor het spoorvervoer te kiezen, aangezien de prijs voor de trein aantrekkelijker wordt in vergelijking met vliegtickets.

Daarnaast vraagt Greenpeace ook betere grensoverschrijdende verbindingen. Veel internationale treinroutes blijken nog bijzonder omslachtig en worden vaak gekenmerkt door lange reistijden, de verplichting om vaak over te stappen en slecht aangesloten verbindingen. “Door het netwerk te verbeteren en directe verbindingen tussen de verschillende lidstaten van de Europese Unie aan te bieden, wordt treinreizen praktischer en sneller, waardoor het spoorvervoer aantrekkelijker wordt dan de luchtvaart”, stippen de onderzoekers nog aan.

Maar ook wil Greenpeace dat een einde wordt gemaakt aan luchtvaartsubsidies. Op dit moment krijgen vliegtuigmaatschappijen in Europa belastingvoordelen en subsidies – onder meer op brandstoffen of de luchthavenbelasting – waardoor de luchtvaart kunstmatig goedkoop wordt gehouden. Greenpeace pleit ervoor deze subsidies te stoppen, zodat vliegen eerlijker wordt geprijsd en treinkaartjes concurrerender worden. Uit een peiling blijkt bovendien dat negen van de tien Europese burgers ontevreden zijn over de huidige transportmogelijkheden tussen de verschillende lidstaten van de Europese Unie.

Rusland is van plan om belastingen te verhogen en de niet-militaire uitgaven te beperken om de sterk stijgende oorlogsbestedingen in de volgende jaren te kunnen volhouden. Dat hebben een aantal waarnemers tegenover het persbureau Reuters gezegd. Omdat de Russische economie minder inkomsten genereert, zijn hogere belastingen noodzakelijk.

Volgens het herziene budget voor het lopende jaar, dat in september wordt gepresenteerd, is 17 biljoen roebel (211 miljard dollar) gereserveerd voor defensie en veiligheid. Dat budget vertegenwoordigt 8 procent van het Russische bruto binnenlandse product en neemt 41 procent van de totale begroting in beslag. Dat is het hoogste aandeel dat defensie in het Russische budget heeft gekregen sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Bezuinigingen op defensie zouden pas in 2027 mogelijk zijn, op voorwaarde dat de oorlog in Oekraïne eindigt. 

Wel wordt gewaarschuwd dat belastingverhogingen onvermijdelijk zijn. “Anders zal de overheid de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen, zelfs met een verlaging van de defensie-uitgaven”, wordt er opgemerkt. “De inkomsten uit de winning van olie en gas dalen en de economie kan dat verlies niet volledig compenseren.”

“Zelfs bij een staakt-het-vuren zullen er nog steeds munitie en drones geproduceerd moeten worden, al zal daarbij met iets kleinere hoeveelheden kunnen worden gewerkt. Rusland moet bovendien ook rekening houden met de hogere uitgaven die in de westerse landen voor defensie worden aangekondigd. Het is niet de bedoeling dat het Russische budget voor defensie zal worden teruggebracht tot het niveau dat voor de uitbraak van de oorlog in Oekraïne werd gehanteerd.”

Het Russische ministerie van financiën meldde eerder dat over de eerste zeven maanden een overheidstekort van 4,88 biljoen roebel (61,1 miljard dollar) was geregistreerd. Dat bedrag vertegenwoordigde 2,2 procent van het Russische bruto binnenlandse product. De uitkomst lag ruim boven het niveau van 3,8 biljoen roebel dat volgens het herziene budget voor hele jaar was gepland.

Ongecontroleerde bestedingen

De Russische autoriteiten wijten het tekort aan lagere inkomsten uit de winning van olie en gas. Daarbij wordt tegenover vorig jaar een daling met bijna 19 procent gemeld. Maar volgens de autoriteiten moet het tekort ook worden toegeschreven aan een vooruitbetaling van een reeks betalingen, die oorspronkelijk op een later ogenblik waren gepland, maar uiteindelijk naar het begin van het jaar werden verschoven. Hierdoor lijkt het alsof er in het begin van het jaar plotseling veel meer geld wordt uitgegeven. Daardoor lijkt het begrotingstekort hoger, ook al blijven de totale jaarlijkse uitgaven hetzelfde.

Analisten voeren echter dat de werkelijke oorzaak van de tekorten bij de ongecontroleerde bestedingen van de Russische overheid, vooral op het gebied van defensie, moet worden gezocht..

In juli lagen de uitgaven van de overheid 24 procent hoger dan dezelfde periode vorig jaar. De uitgaven over de eerste zeven maanden van het jaar liepen met 20 procent op tot 25,2 biljoen roebel. De inkomsten daarentegen lieten nauwelijks enige groei registreren.

De Russische president Vladimir Poetin ontkent dat het record aan defensie-uitgaven de economie van het land – ondanks de dalende inkomsten uit de energiesector en een oplopend begrotingstekort – beperken. Hij betoogt juist dat hogere militaire uitgaven een kans bieden om defensie en civiele productie te integreren. Toch erkennen ambtenaren de noodzaak om de civiele uitgaven te beperken.

Anatoly Artamonov, hoofd van de begrotingscommissie van het Russische parlement, heeft voorgesteld om op uitgaven buiten de militaire sector tot 2028 jaarlijks 2 biljoen roebel (24,8 miljard dollar) te bezuinigen. Dat geld zou volgens hem naar het budget voor defensie worden overgeheveld.

Indien de voorgestelde belastingverhogingen doorgaan, zou de fiscale druk op de Russische bevolking al voor de tweede keer in één jaar tijd worden opgevoerd. Begin dit jaar werd bij een belastinghervorming immers al een progressief belastingstelsel ingevoerd, terwijl ook de bijdragen van de bedrijven aan de staatsbegroting werden verhoogd.

Zonnepanelen in de ruimte zouden de behoefte aan hernieuwbare energie op aarde in Europa tegen 2050 met 80 procent kunnen verminderen. Dat blijkt uit een onderzoek van wetenschappers aan het King’s College London in het Verenigd Koninkrijk. De onderzoekers concludeerden dat een systeem van zonnepanelen in de ruimte, ontworpen door het Amerikaanse ruimtevaartbureau Nasa, de totale kosten van het Europese energiesysteem met wel 15 procent kan verlagen. Ook zou het gebruik van batterijen met meer dan tweederde worden teruggebracht.

De panelen maken van een zogenoemd heliostaat-ontwerp gebruik. Daarbij wordt gewerkt met spiegels die in een baan rond de aarde worden geplaatst. Deze spiegels weerkaatsen het zonlicht naar ontvangsstations op de aarde. Vervolgens wordt dat licht in elektriciteit omgezet.

Volgens de onderzoekers brengt hernieuwbare energie op aarde diverse uitdagingen met zich mee. De opwekking van de energie is afhankelijk van de weersomstandigheden en wordt met variërende kosten gekenmerkt. Systemen in de ruimte zouden daarentegen een centrale, continue energiebron kunnen vormen. Omdat ze buiten de atmosfeer van de aarde opereren, zijn ze ook niet gevoelig voor de weersomstandigheden. Bovendien kunnen ze vele gigawatt elektriciteit leveren.

“Het model houdt wel geen rekening met ruimte-gerelateerde uitdagingen, zoals een mogelijke congestie in een baan om de aarde, storingen in de transmissie of variaties in de energieoverdracht”, benadrukt onderzoeksleider Wei He, docent aan de ingenieursfaculteit van het King’s College. “Deze factoren zouden de betrouwbaarheid en prestaties kunnen beïnvloeden. Daarnaast is de technologie midden deze eeuw waarschijnlijk nog te duur om een grootschalige toepassing mogelijk te maken, tenzij de verdere technologische vooruitgang de kosten aanzienlijk zou verlagen.”

Wei He waarschuwt dat er met mogelijke risico’s rekening moet worden gehouden: “Een satelliet met zoveel zonnepanelen kan onder meer het risico lopen op botsingen of schade door ruimtepuin”, voert hij aan. “Het onderzoek toont echter aan dat zonnekracht uit de ruimte een belangrijke rol kan spelen in het behalen van de klimaatdoelstellingen. De vervanging van fossiele brandstoffen door hernieuwbare energie is de belangrijkste stap die we als mensheid zetten. Zonnekracht uit de ruimte kan daarbij een continue bron van hernieuwbare stroom vormen.”

Japan is al bezig met de ontwikkeling van dergelijke systemen en neemt ze op in zijn klimaatstrategie. Europa zou volgens de onderzoekers hetzelfde kunnen doen. “Daarbij kan het continent verder bouwen op zijn lange traditie van internationale samenwerking, onder meer op het gebied van grensoverschrijdende elektriciteitsuitwisseling en satellietprojecten via het European Space Agency”, geeft Wei He aan. “Europa zou met gezamenlijke inspanningen een centraal systeem voor zonnekracht uit de ruimte kunnen ontwikkelen. Daarmee zou het continent een stabiele, grootschalige en fossielvrije energievoorziening kunnen realiseren en de afhankelijkheid van gascentrales verminderen.”

Volgens cijfers van de Wereldbank is de wereldwijde extreme armoede de voorbije vier decennia spectaculair teruggelopen. Maar achter de berekeningswijze die daarbij door de economen van de Wereldbank wordt gehanteerd, moeten een aantal vraagtekens worden geplaatst. Dat is de boodschap van een artikel door wetenschappers aan de Autonome Universiteit Barcelona, de Macquarie University en de Maastricht Universiteit.

“Uit cijfers van de Wereldbank blijkt dat in 1981 nog 47 procent van de wereldbevolking in extreme armoede leefde”, zeggen de onderzoekers Jason Hickel, Dylan Sullivan en Michail Moatsos. “Dat zou inmiddels echter naar 10 procent zijn teruggebracht. Daarbij maakte de Wereldbank echter gebruik van de zogenaamde koopkrachtpariteit, waarbij de koopkracht van de bevolking tussen de verschillende landen wordt vergeleken. Consumenten kunnen met eenzelfde gedrag in een bepaald land immers meer of minder kopen dan elders.”

“Maar steeds meer onderzoekers stellen dat deze methode van de koopkrachtpariteit een groot tekort kent”, stippen de onderzoekers aan. “Deze methode zegt niets over de daadwerkelijke kosten om in een bepaalde context in de cruciale basisbehoeften te voorzien. Wie volgens het systeem van de koopkrachtpariteit niet meer aan extreme armoede lijdt, kan in realiteit nog steeds met een tekort worden geconfronteerd. Essentiële goederen en diensten kunnen in een specifieke regio immers duurder zijn dan hun inkomsten toelaten.”

De voorbije jaren hebben wetenschappers echter gezocht naar een andere benadering, die volgens hen dichter bij de reële benadering van extreme armoede ligt. “Deze methode vergelijkt de inkomens met de prijzen van basisbehoeften – voedsel, huisvesting, kleding en brandstof – in elk land afzonderlijk”, geven Hickel, Sullivan en Moatsos aan. “Deze benadering staat als de basic needs poverty line bekend en schetst een heel verhaal over de daling van de wereldwijde extreme armoede.”

Volgens de alternatieve methode viel de extreme armoede tussen 1980 en 2011 van 23 procent naar 17 procent terug. In absolute aantallen was er zelfs sprake van een toename. In 1980 leden volgens dit systeem 1,01 miljard mensen aan extreme armoede. In 2011 werden al 1,2 miljard personen met het probleem geconfronteerd.

Bovendien vertoonden de ontwikkelingen een grillig patroon. In de jaren tachtig en negentig van de voorbije eeuw belandde een extra miljard mensen in extreme armoede, juist in de periode dat veel landen in Afrika, Azië en Latijns-Amerika ingrijpende markt­hervormingen doorvoerden. Deze hervormingen waren vaak gericht op de liberalisering van de markten, de privatisering van staatsbedrijven en bezuinigen op de overheidsuitgaven. De maatregelen werden vaak geïntroduceerd onder druk van westerse financiële instellingen zoals het Internationaal Monetair Fonds of de Wereldbank. Pas na de eeuwwisseling trad er enig herstel op, maar de vooruitgang bleef beperkt.

“Over de periode na 2011 zijn er over de basic needs poverty line geen robuuste gegevens beschikbaar, maar cijfers van de Food & Agriculture Organisation (FAO) tonen een zorgwekkende trend”, werpen Hickel, Sullivan en Moatsos op. “In 2014 had 21 procent van de wereldbevolking geen betrouwbare toegang tot voedsel. In 2022 was dat aandeel al tot 30 procent opgelopen. Ook de ernstige voedselonzekerheid – langdurige periodes van honger – nam daarbij toe van 7,7 procent naar 11,3 procent.”

“Omdat toegang tot voedsel centraal staat in de bepaling van extreme armoede, ligt het voor de hand dat de armoedetrend sinds 2011 nauwelijks verbeterd is en mogelijk zelfs is verslechterd”, geven de onderzoekers nog aan. “Dit heeft gevolgen voor de millenniumdoelen van de Verenigde Naties. Daarbij moest in eerste instantie de extreme armoede tussen 1990 en 2015 worden gehalveerd. De gegevens over basisbehoeften en voedselonzekerheid wijzen erop dat deze doelstelling waarschijnlijk niet is gehaald.”

Maatschappelijke ontwrichting

“Extreme armoede is geen natuurlijk verschijnsel, maar een symptoom van ernstige maatschappelijke ontwrichting”, beklemtonen Hickel, Sullivan en Moatsos. “Historische data over reële lonen sinds de 15de eeuw tonen dat mensen in normale omstandigheden doorgaans in hun levensonderhoud kunnen voorzien, behalve tijdens crisissen zoals hongersnood en oorlog of wanneer bevolkingsgroepen structureel worden buitengesloten. Dit laatste gebeurde vaak onder het Europees kolonialisme, waarbij koloniale machten vaak de lokale bevolking benadeelden om hun eigen rijkdom te vergroten.”

“Anderzijds tonen de gegevens dat sommige landen erin slagen extreme armoede sterk terug te dringen, zelfs zonder hoge inkomens per hoofd van de bevolking. Dat lukt door strategieën zoals een prijsregulering en de uitbouw van publieke voorzieningen voor essentiële goederen. Onderzoek bevestigt dat dit soort maatregelen, ongeacht het inkomensniveau, sociale vooruitgang mogelijk maakt.”

Hickel, Sullivan en Moatsos benadrukken dat de wereld vandaag voldoende produceert om extreme armoede meerdere keren uit te bannen. “De huidige productieve capaciteit volstaat zelfs om wereldwijd toegang te garanderen tot gezondheidszorg, onderwijs, moderne huisvesting, sanitaire voorzieningen, elektriciteit, duurzame kooktoestellen, koelkasten, telefoons, internet, computers, transport en andere basisvoorzieningen voor meer dan acht miljard mensen”, voeren ze aan. 

“Dat armoede nog steeds wijdverspreid is, wijst er dan ook op dat maatschappelijke ontwrichting structureel ingebouwd zit in de wereldeconomie en dat markten er niet in slagen de basisbehoeften van grote delen van de mensheid te dekken. Er zijn weliswaar voldoende middelen en productieve capaciteit om de extreme armoede te beëindigen, maar dat vergt een herinrichting van de economie, zodat een garantie kan worden geboden op een daadwerkelijk universele toegang tot de goederen en diensten die nodig zijn voor een waardig bestaan.”

In de lidstaten van de Europese Unie werd vorig jaar 34,7 miljard liter bier geproduceerd. Dat betekende een lichte stijging tegenover het jaar voordien, toen een productie van 34,3 miljard liter werd opgetekend. Dat blijkt uit een rapport van Eurostat, het Europese bureau voor de statistiek. De groei wordt volgens het rapport vooral gedragen door een toenemende interesse in alcoholvrije en alcoholarme bieren. Duitsland blijft de koploper in de Europese bierproductie, maar Nederland voert de Europese export aan.

De studie werpt op dat in de Europese Unie vorig jaar 2 miljard liter alcoholvrij bier werd geproduceerd. Dat betekende een stijging met 11,1 procent tegenover het jaar voordien. Bij de alcoholhoudende bieren was er sprake van een groei met 0,6 procent tot 32,7 miljard liter. Duitsland voerde met een volume van 7,2 miljard liter de lijst van Europese bierproducenten aan, gevolgd door Spanje (4 miljard liter), Polen (3,4 miljard liter), Nederland (2,2 miljard liter) en België (2,1 miljard liter). Duitsland is ook Europees marktleider in de productie van alcoholvrije bieren.

Bij de Europese bierexport staat Nederland met een volume van 1,5 miljard liter op de eerste plaats. De Nederlandse uitvoer viel tegenover het jaar voordien echter wel met 12 procent terug. Duitsland en België delen met elk een volume van 1,4 miljard liter de tweede plaats, gevolgd door Tsjechië (0,6 miljard liter) en Ierland (0,5 miljard liter). Rusland, China, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten blijven voor de Europese bierproductie de belangrijkste afzetmarkten. De grootste bierimporteur van de Europese Unie is Frankrijk, gevolgd door Italië, Spanje, Duitsland en Nederland.

De Europese productie van alcoholvrije bieren kent al enkele jaren een aanhoudende groei. In 2021 kende de sector zelfs een groei met 20 procent. Ook twee jaar geleden was er sprake van een verdere toename met 13,5 procent. Deze toename wijst volgens analisten op een duidelijk veranderende voorkeur, waarbij de consument de intentie laat blijken om zijn alcoholgebruik te verminderen. De Europese productie van alcoholhoudend bier laat de jongste jaren nagenoeg een status-quo op een niveau tussen 34 miljard liter en 35 miljard liter registreren.

Volgens cijfers van de World Health Organization (WHO) consumeert de Europese Unie jaarlijks gemiddeld 9,2 liter pure alcohol per volwassen hoofd van de bevolking. Daarmee laat de Europese Unie een beduidend hogere score optekenen dan het wereldwijde gemiddelde.

Het satellietnetwerk Starlink zet zijn zinnen steeds meer op de luxe luchtvaart en wil daarmee profiteren van de snelgroeiende vraag naar wifi aan boord van vliegtuigen. Starlink, een divisie van het ruimtevaartbedrijf Spacex van Elon Musk, voert over de introductie van de diensten met een aantal luxe luchtvaartmaatschappijen uit het Midden-Oosten. Het winnen van deze contracten zou volgens analisten voor Starlink een belangrijke mijlpaal kunnen betekenen.

Starlink sloot de voorbije jaren al contracten met grote carriers zoals Air France, Qatar Airways en United Airlines voor de aanbieding van in flight internet (wifi aan boord van vliegtuigen). Meer recent werd ook een samenwerking met Alaska Air en Virgin Atlantic aangekondigd. Er zouden ook onderhandelingen lopen met British Airways. Daarmee zou Starlink een sterke positie op de transatlantische routes kunnen uitbouwen.

Maar het bedrijf richt zich nu ook op het Midden-Oosten. Het bedrijf zou onder meer onderhandelingen voeren met onder meer Emirates, Saudia, Gulf Air en FlyDubai. Het winnen van contracten met deze prestigieuze maatschappijen zou volgens analisten van het bureau Bloomberg voor Starlink een symbolisch en commercieel keerpunt kunnen betekenen. Een samenwerking met deze prestigieuze groepen biedt ook aan Musk een sterk kwaliteitsstempel, waardoor de geloofwaardigheid van Starlink op de internationale markt voor de aanbieding van een snel en betrouwbaar internet in de luchtvaart een sterke impuls zou kunnen krijgen.

Starlink komt met deze activiteiten in concurrentie met gevestigde satellietproviders zoals Viasat, EchoStar en Société Européenne des Satellites (SES) in de snelgroeiende markt van satellietcommunicatie, die een waarde van ongeveer 100 miljard dollar zou vertegenwoordigen. De analisten merken echter op dat die concurrenten hun territorium echter niet zonder slag of stoot zullen afstaan en hun strategieën aanpassen.

Starlink beschikt momenteel over een netwerk van ongeveer achtduizend satellieten. De diensten worden via een abonnementsmodel aangeboden, waarbij luchtvaartmaatschappijen betalen voor de installatie van de hardware en een maandprijs per stoel voor de connectiviteit. De installatie van Starlink op een Boeing 737 kost ongeveer 300.000 dollar, maar bij de grotere Boeing 787 Dreamliner kan dat bedrag oplopen tot ongeveer 500.000 dollar. De maandelijkse kosten per stoel variëren, maar in sommige gevallen wordt de dienst aangeboden voor ongeveer 120 dollar per maand, met een extra 120 dollar voor live-televisie.

Passagiers-beleving

“In-flight internet was lange tijd zowel exotisch als onbetrouwbaar en duur, zowel voor de luchtvaartmaatschappij als de passagier”, werpen de analisten op. “Steeds meer maatschappijen streven naar snelle en betrouwbare alternatieven, omdat het streamen, werken en communiceren tijdens lange vluchten de passagiers-beleving aanzienlijk kan verbeteren.”

Volgens Louie DiPalma, analist bij het bureau William Blair, zijn de terminals van Starlink goedkoper dan de producten van sommige concurrenten. Ook zou de installatie van het netwerk bij Starlink minder tijd vergen. De terminal van Starlink verbindt het vliegtuig met een stroom satellieten op een hoogte van ongeveer 560 kilometer in een lage baan om de aarde. Vergelijkbare diensten van Viasat en SES maken gebruik van een klein aantal veel grotere geostationaire satellieten, die zich op meer dan 36.000 kilometer boven de aarde bevinden, waardoor soms met trage verbindingen moet worden afgerekend.

Omdat de vraag naar snelle, overal beschikbare breedbandverbindingen toeneemt, proberen traditionele aanbieders steeds meer op op de strategie van Spacex in te spelen. Grote aanbieders zoals EchoStar, Viasat en SES zijn gestart met het aanbieden van een combinatie van verschillende soorten satellieten – zowel in geostationaire banen als in lagere banen – om een robuuster en flexibeler netwerk te creëren. Dat systeem kan onder meer beter inspelen op storingen, drukke luchtcorridors of ongunstige weersomstandigheden.

Recent sloot Viasat contracten met American Airlines en Riyadh Air, terwijl Intelsat partnerschappen aankondigde met Thai Airways en Embraer. Delta Air Lines en JetBlue nemen tegenover Starlink voorlopig een afwachtende houding aan. Een overeenkomst zou daar door de eisen van Spacex, dat onder meer gratis wifi voor alle passagiers vraagt en een installatie van de technologie op de hele vloot eist, kunnen worden bemoeilijkt.

Het gebruik van Starlink wordt bovendien in sommige landen verboden, waardoor de service mogelijk voor de landing moet worden uitgeschakeld. Starlink is weliswaar technisch wereldwijd beschikbaar, maar blijkt juridisch en politiek nog lang niet overal toegestaan. Dat beperkt de bruikbaarheid van de dienst voor de internationale luchtvaart en kan voor maatschappijen een drempel zijn om een samenwerking op te zetten. Er dreigt tevens concurrentie van nieuwe netwerken zoals Lightspeed van Telesat en Project Kuiper van Amazon.

Het groeiende aantal toeristen en uitbreidende onderzoeksprojecten zorgen op Antarctica voor een toenemende vervuiling. Dat blijkt uit een onderzoek onder leiding van wetenschappers aan de Rijksuniversiteit Groningen in Nederland. De conclusies van de studie betekenen een nieuwe klap voor Antarctica, een van de meest ongerepte gebieden op aarde, maar dat al door de klimaatverandering wordt bedreigd.

“In gebieden op Antarctica waar mensen actief zijn geweest, ligt de concentratie van fijne deeltjes met zware metalen tien keer hoger dan veertig jaar geleden”, merken de onderzoekers op. Deze verandering komt tegelijkertijd met een sterke toename van het aantal toeristen in het gebied.

Uit cijfers van de International Association of Antarctica Tour Operators werd het zuidpoolgebied twee decennia geleden jaarlijks door ongeveer 20.000 toeristen bezocht. Momenteel zou er sprake zijn van 120.000 bezoekers per jaar. “De toenemende menselijke aanwezigheid op Antarctica baart zorgen over vervuiling door verbranding van fossiele brandstoffen, onder meer door schepen, vliegtuigen, voertuigen en ondersteunende infrastructuur”, stippen de onderzoekers nog aan.

Toeristische schepen varen nog steeds op vervuilende fossiele brandstoffen, die een bron zijn van fijne deeltjes met onder meer nikkel, koper, zink en lood. “Sneeuw smelt sneller op Antarctica door de aanwezigheid van vervuilende stoffen in gebieden die veel door toeristen worden bezocht”, benadrukte onderzoeker Raul Cordero, klimaatspecialist aan de Rijksuniversiteit Groningen.

“Het bezoek van één enkele toerist kan op Antarctica het smeltproces van ongeveer 100 ton sneeuw versnellen. De aanwezigheid van zware metalen blijkt bovendien ook door wetenschappelijke expedities te zijn toegenomen. “Onderzoeksprojecten die langere tijd blijven, kunnen tot tien keer meer impact hebben dan een enkele toerist.”

De studie erkent dat er al een aantal betekenisvolle stappen zijn gezet om Antarctica te beschermen. Daarbij wordt onder meer gewezen op de uitvaardiging van een verbod op het gebruik van sterk vervuilende zware stookolie en de introductie van hybride-elektrische schepen in de toeristische sector. “Desondanks tonen onze resultaten dat er nog veel moet gebeuren om de belasting van menselijke activiteiten in Antarctica te verminderen”, beklemtonen de onderzoekers, die onder meer pleiten voor een versnelde overgang naar hernieuwbare energie en een drastische vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen.