managing21.be

Met de Copa América, het Uefa Europees Kampioenschap, de Ronde van Frankrijk en de Olympische Spelen in Parijs beleeft de wereld een bijzonder drukke sportzomer. Veel moderne sportevenementen worden echter gehouden in landen met een verschrikkelijke staat van dienst op het gebied van de mensenrechten, zonder enige weerstand van fans, omroeporganisaties of overheden. Dat zegt Ofer Idels, docent sportgeschiedenis aan de Ludwig Maximilian Universität in München. In een wereld waar beroemdheden aan hoge morele normen worden gehouden – en consequenties ondervinden als ze tekortschieten – is deze inconsistentie volgens Idels opvallend. Idels wil daarbij begrijpen waarom sport vaak de controle ontwijkt die nochtans gemakkelijk wordt toegepast op andere evenementen en individuen.

Idels verwijst in zijn studie onder meer naar de Fifa World Cup die twee jaar geleden in Qatar werd georganiseerd. “Jaren vooraleer de eerste wedstrijd op gang werd gefloten, werd dat evenement ontsierd door aantijgingen over onder meer sportswashing, milieuschade en exorbitante kosten. De zwaarste beschuldigingen betroffen echter de zware schendingen van de mensenrechten, waaronder de behandeling door het land van vrouwen, de holebi-gemeenschap en arbeidsmigranten.”

Sport heeft vaak een dubieuze relatie met politiek. – Foto: Pixabay/Alexander Fox

“Onder deze wijdverspreide beschuldigingen bevond zich één bijzonder schrijnende statistiek”, vervolgt de wetenschapper. “Meer dan 6.500 arbeidsmigranten uit India, Pakistan, Nepal en Bangladesh lieten tijdens de bouwwerken van hotels en stadions ter voorbereiding op het voetbaltornooi het leven. Dit betekent dat elke minuut voetbal die op het toernooi werd gespeeld, gelijk staat met het verlies van één mensenleven. De Qatarese regering maakte daarbij trouwens gewag van slechts 47 overlijdens.”

“Deze misstanden waren in de aanloop naar de gebeurtenis geen geheim”, zegt Idels nog. “Toch hadden ze weinig invloed op de publieke opinie. In de weken voorafgaand aan het toernooi maakten fans zich meer zorgen over de gevolgen van het winterschema voor het reguliere voetbalseizoen, of over hun vermogen om in een moslimland alcohol te kunnen consumeren. De roep om een ??boycot sloeg niet aan en het evenement kreeg hoge kijkcijfers. In een poll van de Britse omroep BBC werd het evenement zelfs tot beste wereldkampioenschap voetbal van deze eeuw uitgeroepen.”

Deze situatie kon volgens Idels vooral dankzij hebzucht en corruptie worden gecreëerd. “Er is substantieel bewijs van corruptie binnen zowel de Fifa als Qatar, vooral met betrekking tot het biedingsproces voor het evenement”, beklemtoont de wetenschapper. “Uit rapporten blijkt ook dat sommige fans door de gastheer werden betaald om op commando te zingen en te zingen; terwijl beroemdheden enorme bedragen zouden hebben gekregen om het evenement bij te wonen en te steunen. Hierdoor werd de staat van dienst van Qatar op het gebied van de mensenrechten vergoelijkt.”

Dergelijke flagrante uitingen van hebzucht worden volgens Idels echter niet altijd met apathie beantwoord. “Drie jaar geleden kreeg de poging om de Europese Super League op te richten te maken met een wijdverbreide, heftige kritiek van fans, voetballers, managers en politici”, verduidelijkt hij. “Als gevolg daarvan werd de onderneming, die nochtans een waarde van meerdere miljoenen dollar vertegenwoordigde, snel stopgezet.”

Irrationele aantrekkingskracht

Objectief gezien zijn de mensenrechtenschendingen in Qatar volgens Idels onvergeeflijk. “De fascinatie van de mensheid voor sport is echter eerder emotioneel dan rationeel”, merkt hij op. “Dit betekent dat het uiterst moeilijk is om het probleem vanuit een objectief gezichtspunt te analyseren of uit te leggen. Het is daarom de moeite waard om te overwegen op welke manier de organisatoren mensenrechtenkwesties hebben aangepakt in de aanloop naar het wereldkampioenschap voetbal in Qatar. Kort voor de opening van het evenement schreven Fifa-president Gianni Infantino en secretaris-generaal Fatma Samoura daarrond een brief aan de deelnemende teams.

“Laten we ons nu alsjeblieft op het voetbal concentreren”, luidde het daarbij. “We weten dat voetbal niet in een vacuüm leeft en we zijn ons er evenzeer van bewust dat er overal ter wereld veel uitdagingen en moeilijkheden van politieke aard zijn. Maar laat alsjeblieft niet toe dat voetbal wordt meegesleurd in elke ideologische of politieke strijd die er bestaat.”

“Een dergelijke uitspraak lijkt misschien cynisch en berekend”, werpt Idels op. “Tegelijkertijd weerspiegelen deze woorden echter een wijdverbreide perceptie dat moderne sporten puur, universeel en autotelisch – de betekenis van de activiteit op zich en niet als een middel om een doel te bereiken – zijn. Dit komt vaak tot uiting in beweringen waarin opgemerkt wordt dat sport een kunst is of dat sport gescheiden moet blijven van de politiek. De aantrekkingskracht van sport voor zowel deelnemers als toeschouwers ligt daarom in de directheid van het gebeuren en het vermogen om mensen te verenigen in een actuele authentieke ervaring. De mannen en vrouwen op het veld blijken veel meer dan bezwete mensen die korte broeken dragen en tegen een bal trappen. Voor toeschouwers gaat het hier om helden van pure schoonheid.”

“Dit zou ons kunnen helpen de opvallend en paradoxaal verschillende reacties op de World Cup in Qatar en de Super League te begrijpen”, zegt de wetenschapper nog. “De Super League had tot doel de traditionele structuur van het voetbal over te nemen om grote clubs te bevoordelen boven kleinere concurrenten, maar dat werd gezien als een hebzuchtige belediging van de puurheid van de sport. Fans hebben het dodental van de World Cup in Qatar echter wellicht kunnen aanvaarden als een noodzakelijk offer om de universele, bindende kracht van de moderne sport te behouden.”

Olympische Spelen Berlijn

“Het cruciale moment bij het vormgeven van het moderne sportethos waren de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn, waar het evenement duidelijk in het teken van het nazisme stond”, geeft Idels aan. “Die controversiële gebeurtenis leidde tot een wijdverbreide boycotbeweging, waarin werd betoogd dat de organisatie van de Olympische Spelen onder een fascistisch en antisemitisch regime de zuiverheid van de sport zou aantasten en het nazistische Duitsland tegenover een mondiaal publiek zou rechtvaardigen. Niettemin vonden de Olympische Spelen plaats, wat een krachtige demonstratie vormde van het vermogen van de sport om de wereld onuitsprekelijke misdaden over het hoofd te laten zien. Onderdrukkende naties volgen momenteel nog steeds dit voorbeeld.”

“Bijna honderd jaar later is Qatar kandidaat om de Olympische Spelen van 2036 te organiseren”, werpt Idels op. “Gezien het dodental van de World Cup twee jaar geleden voetbal, is het waarschijnlijk dat een dergelijke gebeurtenis aan nog eens duizenden arbeiders het leven zal kosten. Dit zou op een krachtig verzet moeten stuiten.”

Meer over dit onderwerp:

• Sport moet vaak met ethische spanningen afrekenen
• Sport is niet in staat politieke knelpunten te ontwijken
• Internationale sport is een kanaal voor geopolitiek
• Sport is een podium voor nationale symboliek
• Sport kan politieke inzichten van fans veranderen