managing21.be

Boeren in Zuid-Europa staan onder toenemende druk door de klimaatcrisis. Bosbranden, droogtes en extreme hitte bedreigen traditionele gewassen zoals wijn, olijven en citrusvruchten. Terwijl familiebedrijven creatief investeren in irrigatie, nieuwe variëteiten en waterbeheer, zullen hogere productiekosten volgens experts onvermijdelijk leiden tot stijgende voedselprijzen.

In Zuid-Europa proberen duizenden landbouwers het werk verder te zetten op de grond die hun voorouders al decennialang en soms eeuwenlang hebben bewerkt, terwijl steeds extremere weersomstandigheden – zoals de bosbranden de voorbije zomer – Spanje, Frankrijk en Griekenland teisteren. Hun strijd vertaalt zich in stijgende prijzen voor wijn, olijven, citrusvruchten en groenten, omdat droogtes, plotselinge overstromingen en hoge temperaturen de traditionele mediterrane gewassen bedreigen.

In een gesprek met de Britse krant The Guardian waarschuwt Stellios Boutaris, hoofd van de Griekse wijnbouwersgroep Kir Yianni, daarbij dat de producenten op zoek gaan naar nieuwe strategieën om het probleem aan te pakken, zoals het installeren van irrigatie en wateropslag en het aanplanten van extra begroeiing tussen de wijnstokken om het water beter vast te houden en de temperatuur te verlagen. Tevens zoeken wijnbouwers naar hogere gronden en druivensoorten die tegen extreem weer beter bestand zijn.

“Die initiatieven vergen echter extra investeringen, die door producenten in heel Europa aan de consumenten, in de vorm van hogere prijzen, zullen worden doorgerekend”, beklemtoont Boutaris. “Goedkope wijn zal voor de consument nog moeilijk kunnen worden gevonden. Zuid-Frankrijk, Spanje en Griekenland leverden vroeger goedkope wijn voor heel Europa. Nu wordt het moeilijk om nog op het prijsniveau te concurreren.”

Consumenten voelen momenteel al de gevolgen van die problemen. Droogtes in Spanje, Italië en Portugal – leveranciers van verse groenten en fruit voor een groot deel van de Europese markt – hebben de producenten deze zomer aangezet hun prijzen op te drijven, terwijl er in normale omstandigheden van een daling sprake zou moeten zijn. Zelfs in delen van het Verenigd Koninkrijk hebben landbouwers de voorbije zomer te maken gehad met lange periodes van droogte, waardoor de productie van granen, aardappelen, wortelen en broccoli werd getroffen, gewassen die normaal niet geïrrigeerd worden.

De situatie zal volgens deskundigen door de klimaatcrisis alleen maar verslechteren. In de Europese Unie wordt verwacht dat het gemiddelde jaarlijkse verlies van gewassen tegen 2050 met twee derde kan stijgen tot een bedrag van 24,8 miljard euro. De ernstigste toename van droogterisico wordt tegen het midden van deze eeuw verwacht in Spanje, Italië en Griekenland. Daarbij wordt door experts in vergelijking met 1990 gevreesd voor een negenvoud van het aantal dagen met ernstige droogte.

Frankrijk, Italië, Spanje en Roemenië zullen waarschijnlijk met de grootste absolute stijging van gewasverliezen – met een verwachte toename van gemiddeld 64 procent of meer dan 1 miljard euro – worden geconfronteerd. Droogte zal daarbij volgens de experts een belangrijke factor zijn. In 2022 bijvoorbeeld daalden de maïsopbrengsten in Europa met 24 procent ten opzichte van het jaar voordien, waarbij Spanje het grootste deel van de verliezen voor zijn rekening nam, gevolgd door Frankrijk, Italië en Roemenië.

Volgens Peter Alexander, hoogleraar wereldwijde voedselsystemen aan de Universiteit van Edinburgh, kan al een noordwaartse verspreiding van gewassen binnen Europa worden opgemerkt. Daarbij verwijst hij naar champagneproducenten die investeren in het Verenigd Koninkrijk en maïs die in Schotland wordt geteeld. Britse boeren experimenteren bovendien met gewassen zoals witte bonen, kikkererwten en olijfbomen.

Dure aanpassing

Maar naarmate de klimaatcrisis vordert, wordt het moeilijker en duurder om zich aan te passen. Alexander zegt dat dit effect al zichtbaar is bij exotische gewassen die specifieke groeicondities – zoals koffie en cacao – nodig hebben. “In rijke landen zijn deze producten beschikbaar, maar minder betaalbaar”, verduidelijkt Alexander.

In Zuid-Europa worstelen vele familiebedrijven om de middelen te vinden om zich aan te passen en te blijven produceren. “We zien nu al dat boomgaarden worden verlaten en dat mensen zich geen boerenleven meer kunnen veroorloven”, getuigt Sarah Vachon, oprichter van de olijfolieproducent Citizens of Soil, die met onafhankelijke producenten rond de Middellandse Zee samenwerkt. “Landbouwers onderzoeken allerlei manieren om door te gaan, van irrigatie tot nieuwe variëteiten, maar dit zijn grote investeringen voor kleine boeren die al op het bestaansminimum leven. Deze inspanningen krijgen bovendien ook moeilijk overheidssteun.”

“Actie is noodzakelijk, want de beschikbare watervoorraden zijn vaak onvoldoende om aan de vraag te voldoen”, beklemtoont Alex Fernández Poulussen, directeur van Good Stuff International, dat een collectief waterprogramma coördineert rond de rivier de Guadalquivir. “Het areaal landbouwgrond zal waarschijnlijk afnemen, waarbij sommige boerderijen verkocht worden aan investeringsfondsen voor zonneparken. Elders zal de teelt van citrus en avocado worden vervangen door tarwe, maïs, granen of olijven, die minder water nodig hebben.”

Walter Zanre, directeur van de Britse divisie van olijfolieproducent Filippo Berio, waarschuwt dat de productie in Andalusië, Puglia, Sicilië, Griekenland, Tunesië en Turkije wordt beïnvloed door hogere gemiddelde temperaturen en minder regenval. “Er zijn veel projecten om water voor irrigatie te besparen en te gebruiken”, verduidelijkt hij. “Maar om water te besparen, moet het eerst regenen. Dit jaar hebben we winterregens gehad, maar in de drie voorgaande jaren was er een virtuele droogte.”

Rabobank verwacht dat de landbouwproductie per hectare in Europa de volgende vijf jaar niet zal toenemen. “Hiermee komt een einde aan decennia verbetering door een grotere efficiëntie en het gebruik van superieure meststoffen”, beklemtoont Lambert van Horen, analist bij Rabobank. “Maar dit zal aanleiding geven tot hogere prijzen. De voorbije vijf jaar hielden de prijzen van verse producten al gelijke tred met de inflatie of lagen ze zelfs hoger dan de algemene inflatie. Ook de volgende vijf jaar zal de voedselprijs minstens de algemene inflatie volgen,” zegt hij.

“Boeren hebben hogere prijzen nodig, want hun productiekosten stijgen”, merkt Van Horen nog op. “Er kan onder meer geïnvesteerd worden in infrastructuur die toelaat om de temperatuur en watervoorraad – ongeacht het klimaat – beter te beheersen. Ook zouden er meer opslagfaciliteiten kunnen worden gebouwd. De kosten zullen echter hoger liggen, want de aanpassing – vooral bij minder waardevolle gewassen zoals granen – valt duur uit, gezien de relatief lage opbrengst per hectare.”